Foto: Dokumentacija Arheološkog instituta u BeograduPosle pet godina sistematskih arheoloških iskopavanja lokaliteta Gerulata u selu Miroč, istraživači su dobili jasniju sliku o rimskom utvrđenju – njegovim dimenzijama, arhitektonskoj strukturi, hronologiji, ali i o njegovoj ekonomskoj i vojnostrateškoj ulozi na starom rimskom putu koji je prelazio preko planine Miroč. Taj put, koji je započeo još car Tiberije, nastao je pre mnogo poznatije podunavske komunikacije Via Militaris, koja je pratila klisuru Đerdapa.
Rimska saobraćajnica preko planine, tada poznate kao Unum, počinjala je jugozapadno od Donjeg Milanovca kod utvrđenja Veliki Gradac (rimska Taliata), prolazila preko kastela na ušću Golubinjske reke (Columbina), zatim pored sela Miroč (Gerulata) i visoravni Alun (Unum), sve do Brze Palanke (Egeta). Prema svedočenju meštana, njen trag se do nedavno mogao prepoznati po konfiguraciji terena i kamenim ostacima, iako se ne poklapa sa današnjim asfaltnim putem, već ga delimično prati i na nekoliko mesta preseca. Jedan krak puta vodio je direktno do zapadne kapije Gerulate, verovatno glavnog ulaza u rimski kastel. Utvrđenja duž te trase ucrtana su i na antičkim mapama, a bila su vidljiva još krajem XIX i početkom XX veka.
Razvoj savremenog sela Miroč, osnovanog 1869. godine, doneo je i prve devastacije lokaliteta – rimski bedemi i građevine služili su kao izvor kamena za gradnju kuća. Arheolozi su tokom iskopavanja pronašli tragove tog vremena: britanski peni kraljice Viktorije iz 1862. godine, austrijski heler iz 1893. i dinar kneza Milana Obrenovića iz 1879. godine. Drugi talas razgradnje usledio je gotovo vek kasnije, što potvrđuju novčići iz šezdesetih godina XX veka.
Zahvaljujući Projektu vezanom za nominaciju Dunavskog limesa na Uneskovu Preliminarnu listu svetske kulturne baštine (Frontiers of the Roman Empire (WHS FRE) Serbia (Ref. WHTL-6060)) koji je pokrenut od strane Arheološkog instituta u Beogradu i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Beograd, Arheološki institut je 2021. godine pokrenuo prva sistematska arheološka iskopavanja lokaliteta Gerulata. Stručnu ekipu predvodi rukovodilac projekta arheolog dr Bebina Milovanović i saradnici arheolog MA Ivana Kosanović i arhitekta dr Bojan Popović. Svake godine terensku praksu su obavljali studenti arheologije Filozofskog fakulteta u Beogradu, dok podršku u fizičkim radovima na terenu pružaju mlađi meštani sela Miroč. Iskopavanja su obavljana po mesec dana pet godina zaredom, zaključno sa 2025. godinom i finansirana su od strane Ministarstva kulture Republike Srbije uz sufinansiranje Opštine Majdanpek.
Pre arheoloških iskopavanja sprovedene su nedestruktivne metode snimanja terena – geofizička prospekcija i lasersko skeniranje: georadarom 2010, magnetometrom 2021. i LIDAR tehnologijom tokom 2024–2025. godine.
Cilj iskopavanja bio je da se precizno utvrde dimenzije i hronološka stratigrafija utvrđenja. Rezultati su pokazali da Gerulata ima 18 kula – četrnaest pravougaonih i kvadratnih, te četiri ugaone trapezoidne osnove. Utvrđenje meri 157 metara u pravcu istok–zapad i 143 metra sever–jug. Uz glavni bedem otkriven je i uži, unutrašnji zid koji je služio kao potpora stazi za stražu.
Građevinski materijal bio je lokalni kamen – sivi peščar i povremeno beli krečnjak. Na osnovu pronađenog novca cara Domicijana (81–96. godina), smatra se da je utvrđenje nastalo u drugoj polovini, odnosno krajem 1. veka.
Keramički nalazi – fragmenti amfora šiljatog dna i importovane terra sigillata keramike – potvrđuju da se radi o jednom od najranijih rimskih utvrđenja na tlu Srbije. Međutim, arheološki materijal je oskudan, što upućuje na to da su vojne jedinice na Miroču boravile povremeno i kratko. Verovatno su koristile šatore umesto drvenih baraka, jer nisu pronađeni ukopi za grede. Vojska je, po običaju, odnela sve sa sobom po napuštanju logora, a plitki temelji u steni doprineli su da se nadzemni delovi vremenom lako izgube obradom zemljišta.
Aktiviranjem puta kroz Đerdap i izgradnjom novih utvrđenja duž Limesa, Gerulata je izgubila svoj strateški značaj. Put preko Miroča postao je sekundarna linija, ali tragovi naselja zapadno i severozapadno od utvrđenja, potvrđeni površinskim nalazima, svedoče da je život u okolini nastavio da teče i nakon odlaska vojske.
Planina Miroč, poznata još u rimsko doba po lekovitom bilju i čistom vazduhu, verovatno je služila i kao utočište i lečilište za vojno i civilno stanovništvo, daleko od napetih dešavanja na Dunavskom limesu.
Iako je lokalitet Gerulata nakon kategorizacije 1986. godine dugo bio zapostavljen, nova istraživanja donela su značajne naučne rezultate, ali i konkretne mere zaštite. Krajem 2024. godine, zahvaljujući Zavodu za zaštitu spomenika kulture Niš, sve parcele koje obuhvataju lokalitet upisane su u katastar kao zaštićene – čime je zabranjena svaka nova gradnja.
U okviru turističke prezentacije, u selu Miroč je postavljena dvojezična informativna tabla sa podacima o istraživanjima, lokaciji i statusu zaštite ovog vrednog kulturnog dobra.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
