Aleksandr Arxipenko
| Aleksandr Arxipenko | |
 | |
| Tavalludi | 30-may 1887-yil Kiyev, Rossiya imperiyasi |
| Vafoti | 25-fevral 1964-yil (76 yoshda) Nyu-York, Nyu-York shtati, AQSH |
| Millati | ukrain |
| Sohasi | haykaltarosh |
| Taʼlimi | Kiyev sanʼat maktabi |
| Oqim | kubizm |
Aleksandr Porfirevich Arxipenko (ukraincha: Олександр Порфирович Архипенко; 1887-yil 30-may, Kiyev – 1964-yil 25-fevral, Nyu-York, AQSH) – ukrainalik va amerikalik haykaltarosh va rassom. Haykaltaroshlikda kubizmning eng yirik vakillaridan biri[1][2].
Hayoti va ijodi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Otasi Porfiriy Antonovich Arxipenko Kiyev universitetida mexanik boʻlib ishlagan. Valkerning real maktabida ikki sinf oʻqigach, Aleksandr 1902-yilda Kiyev sanʼat maktabiga oʻtgan va 1905-yil noyabr oyida 1905—1907-yillardagi inqilobning boshlanishi tufayli oʻquvchilar bilan namoyishda qatnashgani uchun oʻqishdan chetlashtirilgan. 1906-yilda Aleksandr Bogomazov bilan birgalikda Kiyevda oʻz asarlarining birinchi koʻrgazmasini tashkil qilgan. Oʻsha yili Moskvaga koʻchib oʻtgan va u yerda Moskva rassomlik, haykaltaroshlik va meʼmorchilik maktabida oʻqishni davom ettirgan.
1908-yilda Parijga koʻchib oʻtgan[3]. 1908—1914-yillarda „Ari uyasi“ (fr. La Ruche) xalqaro rassomlar koloniyasida yashagan, 1910-yilda asarlari Société des Artistes Indépendantsda A. Ekster, Malevich, Pikasso, Brak, Deren va boshqalar bilan birgalikda namoyish etilgan.
1921-yilda Berlinda oʻz maktab-studiyasini ochgan. Arxipenkoning asarlari kubizmga yaqin, ungacha rassom-kubistlar rangtasvirda sinab koʻrgan usullarni Arxipenko haykaltaroshlikka oʻtkazgan[4]. Arxipenko haykaltaroshlikda „salbiy makon“ deb ataladigan usuldan faol foydalangan.
1923-yilda AQShga koʻchib oʻtgan[3], 1929-yilda Amerika fuqaroligini olgan. 1934-yilda Chikagodagi koʻrgazmada Ukraina pavilyonini bezattirgan. 1936-yilda Nyu-Yorkda boʻlib oʻtgan „Kubizm va mavhum sanʼat“ koʻrgazmasida, shuningdek, Yevropa va AQShdagi koʻplab koʻrgazmalarda ishtirok etgan. 1962-yilda Amerika sanʼat va adabiyot akademiyasining aʼzosi etib saylangan[5]. 1937-yildan Yangi Bauxausda dars bergan. Vudlon qabristoniga dafn etilgan.
Eʼtirof etilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Arxipenkoning toʻrtta haykaltaroshlik asari, shu jumladan „Oilaviy hayot“ va uning beshta rasmi 1913-yilda Nyu-Yorkda boʻlib oʻtgan Arsenal koʻrgazmasida namoyish etilgan. 1912-yilda Arxipenko Germaniyaning Hagen shahridagi Karl Ernst Ostxaus muzeyida oʻzining birinchi shaxsiy koʻrgazmasini oʻtkazgan. Bugungi kunda Arxipenko asarlari Yevropa, AQSH, Isroilning koʻplab yirik muzeylarida namoyish etilmoqda. Uning oʻn ikkita rasmi Ermitajda saqlanadi[6].
Xotira
[tahrir | manbasini tahrirlash]2016-yilda Kiyevdagi koʻchaga Arxipenko nomi berilgan.
2017-yilda Ukraina Milliy banki rassomga bagʻishlangan 2 grivnalik esdalik tangasini muomalaga kiritgan. Tanganing orqa tomonida uning portreti tasvirlangan[7].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Alexander Archipenko | Biography, Art, & Facts | Britannica“ (en). www.britannica.com (2024-yil 26-may). 2020-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 7-iyun.
- ↑ „Archipenko, Alexander“ (en). Grove Art Online. DOI:10.1093/gao/9781884446054.001.0001/oao-9781884446054-e-7000003752#oao-9781884446054-e-7000003752. 2024-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 7-iyun.
- ↑ 3,0 3,1 „More Information | A Finding Aid to the Alexander Archipenko papers, 1904-1986, bulk 1930-1964 | Archives of American Art, Smithsonian Institution“ (en). www.aaa.si.edu. Qaraldi: 2024-yil 7-iyun.
- ↑ „Britannica“. 2019-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-aprel.
- ↑ „American Academy of Arts and Letters - Deceased Members“. web.archive.org (2011-yil 26-iyul). 2011-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 7-iyun.
- ↑ „The State Hermitage Museum: Quick Search“.
- ↑ „Постановление Верховной Рады Украины от 22 декабря 2016 № 1807-VIII "О праздновании памятных дат и юбилеев в 2017 году»“ (uk). 2019-yil 6-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-avgust.