Macar Nasyonal Sosyalist Partisi
Macar Nasyonal Sosyalist Partisi Magyar Nemzeti Szocialista Párt | |
|---|---|
| Kuruluş tarihi | 1920'ler |
| Kapanış tarihi | 1944 |
| Birleşme | Ok Haç Partisi |
| İdeoloji | Nazizm Antisemitizm Macar Turancılığı |
Macar Nasyonal Sosyalist Partisi (Macarca: Magyar Nemzeti Szocialista Párt), İkinci Dünya Savaşı’ndan önce Macaristan’da faaliyet gösteren küçük Nazi partilerinin kullandığı bir siyasi addı.
Erken Nazi grupları
[değiştir | kaynağı değiştir]Nazizmin erken dönemlerinden Üçüncü Reich’ın çöküşüne kadar olan süreçte, Nazi ideolojisi Macar siyaseti üzerinde derin bir etki bıraktı ve bunun sonucunda savaşlar arası dönemde ülkede bir dizi “taklit hareket” ortaya çıktı. İlk MNSP 1920’lerde örgütlenmişti, ancak herhangi bir etki kazanamadı. Buna rağmen, bu parti 1930’lara kadar varlığını sürdürdü.
| Makale serilerinden |
 |
.jpg){kind=small}
İkinci grup, Nasyonal Sosyalist İş Partisi, 1931’de Zoltán Böszörmény tarafından kuruldu. Hareket, kısa süre sonra parti amblemi nedeniyle “Tırpan Haçı” adıyla anılmaya başladı. Tırpan Haçı küçük bir hareketti, ancak köylüler için toprak ve sosyal reform talep eden ilk faşist hareketti. Daha sonra Ok Haçı Partisi de dahil olmak üzere birçok faşist hareket bu örneği takip etti ve kırsal kesimde destek kazandı. Tırpan Haçı hareketi, manifesto olarak Ulusal Sosyalist Program’ın doğrudan çevirisini benimseyerek ve antisemitizmi söyleminin merkezine koyarak, partiler arasında en güçlü Nazi çizgisini taşıyan grup oldu.
Macar Nasyonal Sosyalist Tarım İşçileri ve Emekçiler Partisi (HNSALWP), 1933’te Küçük Çiftçiler Partisi’nden kopan Zoltán Meskó tarafından kuruldu. Parti özellikle topraksız
köylülere hitap ediyordu. Kısa süre içinde ilk MNSP’yi bünyesine kattı ve takipçileri, kendilerine özgü üniformaları nedeniyle “Yeşil Gömlekliler” olarak anılmaya başladı. Ayrıca Ok Haçı sembolünü de benimsediler.
Aynı dönemde, Mihály Károlyi hükümetinde kısa süre Savunma Bakanı olarak görev yapan Sándor Graf Festetics, kendi Macar Ulusal Sosyalist Halk Partisini (HNSPP) kurdu. Buna rakip olarak, Kont Fidél Pálffy’nin liderliğinde bir başka MNSP ortaya çıktı (daha sonra SS tarafından ülkenin liderliğine aday olarak görülecekti). Bu grup gamalı haçı amblem olarak, Nasyonal Sosyalist Program’ı ise politika belgesi olarak benimsedi ve kendi SA ile SS örgütlerini kurmaya çalıştı, ancak bunlar Almanya’dakine kıyasla çok daha küçük ölçekliydi. Her iki grup da doğrudan Nazi Almanyası’ndan esinlendi ve Nazi Partisi’ni olabildiğince taklit etti. Hükümet bu grupları kısa sürede yasakladı, ancak yeraltında faaliyet göstermeye devam ettiler.
Birlik girişimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]1934’te HNSALWP, HNSPP ve Pálffy’nin MNSP’si resmi bir ittifak kurdu. Ancak kısa süre sonra Festetics, Yahudiler konusunda “yumuşak” olmakla suçlanarak ihraç edildi. Ardından, István Balogh tarafından Debrecen’de kurulan başka bir MNSP’ye katıldı. Balogh ve Festetics, 1935’te bu grup adına parlamentoya seçildi.
Kalan iki parti 1935’te Macaristan Nasyonal Sosyalist Partisi adı altında birleşti. Çok geçmeden Pálffy, Meskó’yu da saf dışı bırakarak tek lider haline geldi. Bunun sonucunda Meskó, HNSALWP’yi yeniden kurdu, ancak bu parti fazla destek bulamadı.
Tırpan Haçı isyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşitli gruplar birlik olmaya çalışırken, Tırpan Haçı hareketi bağımsız kaldı. Grup güçlü bir antisemitizm ve antikomünizm programı savundu, işçi sınıfından destek topladı ve Miklós Horthy hükümeti için potansiyel bir tehlike olarak görülmeye başlandı. Destek özellikle hasat döneminde büyük çiftliklerde gündelik iş bulan yoksul mevsimlik işçiler arasında yoğundu. 100’den fazla üye tutuklandığında, hepsi Böszörmény’nin savunduğu “Fikir” için ölmeye hazır olduklarını açıkladı.
Milis tarzı bir yapılanma geliştiren Tırpan Haçı, ayaklanma yoluna gitti ve 1 Mayıs 1936’da bir isyan başlattı. Birkaç bin destekçi, retoriklerinde “günahkâr” olarak kınadıkları Budapeşte’ye yürümek niyetiyle toplandı. Ancak hâlâ küçük ve kötü donanımlı olan grup orduya karşı koyamadı ve hızla bastırıldı. Bunun sonucunda hareket yasaklandı, dağıtıldı ve Böszörmény Almanya’ya sürgüne gitti.
Szálasi altında birleşme
[değiştir | kaynağı değiştir]Tüm bunlar olurken Ferenc Szálasi, kendi Ulusal İrade Partisi (daha sonra Ok Haçı Partisi) ile güçlü bir lider olarak öne çıktı. Bu grup kısa süre içinde birlik için odak noktası oldu; 1937’de önce Balogh’un grubunu içine kattı, ardından aynı yıl MNSP adını kendi grubuna aldı. Çok geçmeden Festetics dışında tüm önemli figürleri kendi çatısı altında topladı.
Savaş dönemi deneyimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaş patlak verdiğinde Ok Haçı yasaklandı ve Szálasi için birliği sürdürmek zorlaştı. Pálffy, László Baky ile birleşerek MNSP’yi yeniden kurdu ve bu grup 1940’ta 15 milletvekili çıkardı. Ancak aynı yıl yeniden Szálasi’nin grubuna katıldılar. Bu birleşme uzun sürmedi; 1941’de ayrılarak Macar Yenilenmesi – Nasyonal Sosyalist Partiyi (HRNSP) kurdular. Bu parti 44 milletvekiline kadar ulaştı. Almanlar tarafından finanse edilen Magyarság gazetesiyle desteklenen parti, fazla ilerleme kaydedemedi. Ancak Alman işgalinden sonra faaliyetine izin verilen az sayıdaki gruptan biriydi ve Szálasi hükümetinde küçük bir rol oynadı. HRNSP, 1944’te resmi olarak Ok Haçı’na katıldı, ancak ayrı örgütler savaşın sonuna kadar büyük ölçüde varlığını sürdürdü.
Macar Nasyonal Sosyalist Partisi adını taşıyan hiçbir grup İkinci Dünya Savaşı’ndan sağ çıkamadı.