İçeriğe atla

Ankara

Bağlantıları değiştir
Koordinatlar: 39°55′44″K 32°51′17″D / 39.92889°K 32.85472°D / 39.92889; 32.85472
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde şehir hakkındadır. İl için Ankara (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Ankara (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Ankara
Büyükşehir statüsünde il
Atakule'den Çankaya
Anıtkabir
Kocatepe Camii
III. TBMM Binası
Cumhurbaşkanlığı Sarayı
Ankara'nın Türkiye'deki konumu
Ankara'nın Türkiye'deki konumu
Türkiye üzerinde Ankara
Ankara
Ankara
Avrupa üzerinde Ankara
Ankara
Ankara
Ankara (Avrupa)
Koordinatlar: 39°55′44″K 32°51′17″D / 39.92889°K 32.85472°D / 39.92889; 32.85472
Ülke Türkiye
Coğrafi bölgeİç Anadolu Bölgesi
İlAnkara
İlk yerleşimMÖ 3000
İdare
 • TürBelediye başkanı-meclis
 • Organ
 • Belediye BaşkanıMansur Yavaş (CHP)
Rakım938 m
Nüfus5.200.000
 • Sıra2
Zaman dilimiUTC+03.00 (TRS)
Posta kodu
06XXX
Alan kodu312
ISO 3166 koduTR-06
Plaka kodu06
• Toplam₺667,142 milyar (2021)(2.) [en]
• Kişi başı
13,919$ (2022) (3.)
İGE (2018)artış 0,855[2]
çok yüksek · 1.
İklimDsb, Bsk

Ankara, Türkiye'nin başkenti ve Ankara ilinin merkezi olan şehirdir.[3] Aynı zamanda dünyada en büyük yüzölçümüne sahip olan başkenttir. Coğrafi olarak Türkiye'nin merkezine yakın bir konumda bulunur ve İç Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Ülkenin İstanbul'dan sonra nüfus bakımından ikinci, kentsel alan bakımından birinci, metropol alan bakımından ise Konya ve Sivas'tan sonra en büyük üçüncü şehridir. Toplam 25 tane ilçesi vardır, bunların 9'u merkez ilçedir.

Ankara'nın 13 Ekim 1923'te[4] başkent ilan edilmesinin ardından hızla gelişen şehir, 1945 nüfus sayımı itibarıyla İzmir'i geçerek Türkiye'nin en kalabalık ikinci şehri olmuştur.[5] Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında ekonomisi hayvancılık ve tarıma dayanan ilin topraklarının yarısı hâlâ tarım amaçlı kullanılmaktadır. Ekonomik etkinlik büyük oranda ticaret ve sanayiye dayalıdır. Tarım ve hayvancılığın ağırlığı ise giderek azalmaktadır. Ankara ve civarındaki gerek kamu sektörü gerek özel sektör yatırımları, başka illerden büyük bir nüfus göçünü teşvik etmiştir. Cumhuriyetin ilanından günümüze, nüfusu ülke nüfusuna kıyasla iki kat daha hızlı artmıştır. Nüfusun yaklaşık dörtte üçü hizmet sektörü olarak tanımlanabilecek memuriyet, ulaşım, haberleşme ve ticaret benzeri işlerde, dörtte biri sanayide, %2'si ise tarım alanında çalışır. Sanayi, özellikle tekstil, gıda ve inşaat sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Günümüzde ise en çok savunma, metal ve motor sektörlerinde yatırım yapılmaktadır. Türkiye'nin en çok sayıda üniversiteye sahip ikinci ili olan[6] Ankara'da ayrıca, üniversite mezunu oranı ülke ortalamasının iki katıdır. Bu eğitimli nüfus, teknoloji ağırlıklı yatırımların gereksinim duyduğu iş gücünü oluşturur. Ankara'dan otoyol, demir yolu ve hava yolu ile Türkiye'nin diğer şehirlerine ulaşılır.

Bilinen tarihi en az 10 bin yıl öncesine, Eski Taş Çağı'na ulaşan[7] Ankara, tarih öncesinden günümüze dek pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Persler, Galatlar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Osmanlılar ve nihayet Türkiye Cumhuriyeti, il topraklarını kontrolleri altında tutmuştur. Tektosagların ve Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti olan Ankara şehri ve Frigyalıların başkenti Gordion, il sınırları içinde yer alır. Yıldırım Bayezid'in Timur'a yenik düştüğü Ankara Muharebesi Çubuk yakınlarında ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası olan Sakarya Muharebesi ise Polatlı yakınlarında yapılmıştır.

Ankara karasal iklime sahiptir. Şehir merkezinin dışındaki il topraklarının büyük bölümü, tahıl üretiminin yoğun olduğu platolardan oluşmaktadır. İlin çeşitli yerlerindeki doğal güzellikler korumaya alınmış olup dinlenme ve eğlence amaçlı kullanıma sunulmuştur. İlin adını taşıyan tavşanı, keçisi, atı ve kedisi dünya çapında bilinir; armudu, çiğdemi; yerel yemeklerden Ankara tavası ile Kızılcahamam ve Beypazarı maden suyu ise ülke çapında tanınır.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ankara (isim)
Roma İmparatoru Gallienus döneminden bir Ankyra sikkesi, Ankara adının çapadan geldiği efsanesini yansıtıyor.[8]

Frigya dili ve Grekçede Ἄγκυρα (telâffuz: Anküra), gemi çapası demektir. Bazı efsanelere göre Ankara, Frig Kralı Midas'ın bir gemi çapası bulduğu yerdir.[9] Büyük İskender'in Doğu Seferi sırasında Anküra'ya MÖ 333'te geldiği kayıtlara geçmiştir.[9] 2. yüzyıla ait ve Ankara'daki Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenen bazı paralarda gemi çapası figürü bulunmaktadır.[10][11]

Frigler, Galatlar ve Romalılar tarafından Ἄγκυρα olarak bilinen şehrin adı, Latin harfleri ile Batılı kaynaklara Ankyra ve Ancyra olarak geçti.[12][13] Kentin adı, Türklerin Anadolu'ya gelmesinden sonra Ankara, Engürü ve Engüriye olarak değişime uğradı. Batı dillerine de Angora olarak geçti. 16. yüzyıla ait çeşitli resmî Osmanlı evraklarında Ankara (انقره) adı geçmektedir.[14]

Türkiye Cumhuriyeti devleti, 28 Mart 1930'da yabancı ülkelerden Türk şehirleri için Türkçe adların kullanılmasını resmen talep etti.[15] Bu tarihten sonra posta idaresi Angora olarak adreslenmiş mektupları Ankara'ya ulaştırmadı.[16] Böylece zamanla Ankara adı evrenselleşti.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ankara tarihi

Ankara ilinde keşfedilmiş en eski tarih öncesi kalıntılar Eski Taş Çağı'na[17][18] kadar uzanmaktadır. Bu döneme ait çeşitli eserlere Gâvurkale, Ergazi, Lodumlu ve Maltepe'de rastlanmıştır.[7] Bunlar dışında Ankara'nın Polatlı ilçesinde, MÖ 3000 yıllarına ait insan yerleşmelerine rastlanmıştı.[19]

Hititler, Frigler, Lidyalılar, Ahamenişler, Galatlar ve Romalılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Hititler, Frigler, Lidyalılar, Ahamenişler ve Galatlar
Hitit Uygarlığı'nın simgesi sayılan ve Ankara şehrinin de amblemi olan Hitit Güneş Kursu

Hint-Avrupalı bir kavim olan Hititler (MÖ 1660-1190), Anadolu'ya boğazlar yoluyla gelmişlerdir. Hititlerin Anadolu'ya göç tarihleri, kesin olarak bilinmemektedir.[20] Ankara ve çevresinde Hitit dönemine ait yerleşkelerin kalıntıları; Balıkhisar, Ballıkuyumcu, Bitik, Karaoğlan, Gâvurkale ve Külhöyük höyükleridir.[21] MÖ 2000'in sonlarına doğru Hititlerin siyasal olarak çöktüğü ve yerini Friglere bıraktığı görülmektedir.[22]

MÖ 2000'in sonlarında bölgede, hızla büyüyen bir Frigya kasabası vardı.[18] Frig Krallığı'nın başkenti olan Gordion kentinin kalıntıları Polatlı'nın 29 kilometre kuzeybatısında bulunmaktadır. Gordion, en parlak dönemini Frigya Kralı Midas zamanında (MÖ 725-675) yaşamıştır.[23] Ankara'da, Frigler dönemine ait kalıntılar arasında bulunan Yumurtatepe Tümülüsü'nün bulunduğu yerin, kurulduğu dönemlerde çok önemli bir yerleşim olmasa da stratejik bir noktada olduğu düşünülmektedir.[12] Frigler, MÖ 700'lü yıllarda Kafkaslardan gelen Kimmerler tarafından ortadan kaldırıldı.[24]

Tunç Çağı'nın sonlarında Frigler ile birlikte Anadolu'ya gelen ve Batı Anadolu'da varlıklarını sürdüren Lidyalılar, Friglerin ortadan kalkmasını fırsat bilerek bugünkü Ankara ilini de kapsayan Kızılırmak yöresini ele geçirdiler. MÖ 7. yüzyılda Anadolu'ya hâkim oldular ve 140 yıl hüküm sürdüler.[25] Lidyalıların sikkeyi icat ettikleri kabul edilir.[26] Lidyalılar döneminde Anadolu'da ticaret gelişmiş, tahıl üretimi, hayvancılık, zeytinyağı ve şarap üretimi ilerlemiştir. Orta Anadolu'nun ana ulaşım yolu üzerinde bulunan Ankara ili toprakları da bu gelişmelerden istifade etmiştir.[25] Medler ve Persler ile savaşan Lidyalılar, komşuları Ahameniş Pers Hükümdarı Kiros ile MÖ 547'de Kızılırmak kavsi içinde yaptıkları savaşı kaybederek tarih sahnesinden silinmişlerdir.[25]

Persler, MÖ 545'ten itibaren Anadolu'ya egemen olarak, Anadolu'daki Helen kültürüne son verdiler.[27] MÖ 5. yüzyılda Herodot, Pers İmparatorluğu'nun ordu, ticaret ve posta hattı olarak kullanılan Kral Yolu'nun Ankara'dan geçtiğini yazar. Kral Yolu, Efes'te başlıyor, Sardes şehrinden Lidya'ya, sonra Gordion, Ankyra ve Kızılırmak'tan geçerek, Kapadokya üzerinden Kilikya'ya, oradan Fırat ve Dicle nehirlerini geçip Asur'dan Susa kentine ulaşıyordu.[28]

Roma İmparatorluğu döneminde Galatya

Ankara ili toprakları MÖ 334'te[18] Makedonya Kralı Büyük İskender tarafından Ahameniş İmparatorluğu'ndan alınana kadar; tarihi boyunca Frigler[29] ve Hititler'in[29][30][31] haricinde Hattiler, Lidyalılar ve Ahamenişler egemenliğine girmiştir. MÖ 3. yüzyılda Anadolu'ya gelen savaşçı bir kavim olan Galatların Tektosaglar boyuna başkentlik etmiştir.[18] Strabon, ünlü eseri Geographika'da, bugün merkezde bulunan Ankara Kalesi'nin Tektosaglar tarafından inşa edildiğini söyler.[32] Daha sonra bölgede siyasal birliği kuran[33] Roma İmparatoru Caesar Divi Filius Augustus, MÖ 25 yılında Ankara'yı ele geçirmiştir.[18]

MS 395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye bölününce Ankara Doğu Roma (Bizans) sınırları içinde kaldı. Ancak il toprakları üzerindeki Doğu Roma hâkimiyeti zaman zaman kesintiye uğradı. MS 654 yılında Müslüman Araplar kısa süreliğine bölgenin kontrolünü ele geçirdiler. 833 ve 842 yıllarında Abbasi Halifesi Mutasım ve Türk komutanı Afşin Ankara kentini kısa süreliğine ele geçirdi. 871 yılında Pavlikian mezhebinden Hristiyanlar Ankara kentinin kontrolünü yaklaşık bir yıllığına ele geçirdi. Bu kesintilerden sonra her seferinde Doğu Romalılar kenti geri alarak otoriteyi sağladı.[34]

Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara'nın 18. yüzyıldan kalma bir resmi. Bu anonim eser Hollanda'daki Rijksmuseum'dadır.

Güçlü istihkâmı sebebiyle 1071-73 yılları arasında Türk akınlarına karşı koyan Ankara'nın Artuk Bey veya Dânişmend Gazi tarafından Türk hâkimiyeti altına alındığı ifade edilmiştir.[35] Ankara'nın Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun eline geçmesi, Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra 1073 yılına rastlar. 12. ve 13. yüzyıllarda Selçuklu Sultanlarının da çabasıyla transit ticarette gelişme gösteren Ankara'nın merkezi, önce Ahiler'e, ardından 1304'te göreli özerklik verilerek Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı. İlin güneybatı ilçeleri bu dönemde Germiyanoğulları'na bağlanırken, güneydoğu ilçeleri Karamanoğulları'na bağlanmıştır.[36] I. Murat zamanında kesin olarak Osmanlı topraklarına bağlanan ilde, 1402 yılında Büyük Timur İmparatorluğu imparatoru Timur ile Osmanlı İmparatorluğu padişahı Yıldırım Bayezid arasında Ankara Muharebesi yapıldı.[37][38] Yıldırım Bayezid'in savaşı kaybetmesi ve Timur'a esir düşmesi sonucu Osmanlı Devleti, Fetret Devri denen bunalım ve iktidar boşluğu dönemine girdi. Ankara Muharebesi'nde bölge büyük ölçüde harap olmuş, Anadolu birliğini yeniden kuran II. Murat zamanında yeniden onarılmıştır.[12] 1841 yılında Anadolu Eyaleti kaldırılıp yerine vilayetler kurulunca il bir vilayet oldu.[39] Ankara, Çorum, Yozgat, Kayseri ve Kırşehir sancakları bu vilayete bağlandı. Ankara Vilayeti 1922 yılına kadar varlığını sürdürdü.[39]

Osmanlı hâkimiyetinin sonlarına doğru Ankara 1916'da 3 gün süren büyük bir yangın geçirmiş[40] ve yangın 1.900 kadar hanenin yanması ile sonuçlanmıştır.[41]

Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
1924 yılında hazırlanan Ankara şehir haritası
1950'lerde Anafartalar Caddesi'nde insanlar

Ankara ilinin Türk Kurtuluş Savaşı'nda merkezî bir yeri olmuştur. 27 Aralık 1919'da Ankara'ya gelen Mustafa Kemal, şehri Anadolu'daki direniş hareketinin yönetimi olan Heyet-i Temsiliye'nin merkezi olarak seçti. Şehir, coğrafi olarak Anadolu'nun ortasındaydı, demiryolu ile İstanbul'a ulaşılabiliyordu, Batı Cephesine yakındı ve halkın millî mücadeleye olan desteği tamdı. İstanbul'un İngilizler tarafından resmen işgalinden iki gün sonra, 18 Mart 1920'de, İstanbul'da bulunan Meclis-i Mebûsan kendini resmen feshedince, 23 Nisan 1920'de Ankara'da Büyük Millet Meclisi kuruldu. Ankara ili, Türk-Yunan Savaşı'nın en yoğun muharebesinin gerçekleştiği yer olmuştur. 1920 yazında Yunan birlikleri, Ankara şehrini ele geçirmek amacıyla Sakarya nehri kıyılarına kadar ilerlemişti. Ancak 23 Ağustos - 13 Eylül tarihleri arasında gerçekleşen Sakarya Meydan Muharebesi sonucunda Yunan birlikleri püskürtüldü. Polatlı yakınlarında meydana gelen zorlu muharebe Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası olmuş, Mustafa Kemal Atatürk ünlü "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır" sözünü bu sırada söylemiştir. Birkaç hafta sonra Fransa ile yapılan Ankara Anlaşması ile, Türk-Fransız ihtilafı sona ermiştir. Kurtuluş Savaşı sonucu toprakları üzerindeki egemenliğini kanıtlayan Türkiye, 1922 Lozan Barış Konferansı ve 1923 Lozan Antlaşması ile uluslararası toplulukta millî sınırlarını tescilledi ve bağımsızlığını onaylattı. Türkiye Büyük Millet Meclisi 13 Ekim 1923'te Ankara ilinin merkezi olan Ankara kentini başkent ilan etti.[42][43][44]

Ankara, 1984 yılında çıkarılan 2972 sayılı kanun[45] ve 195 sayılı kanun hükmünde kararname[46] sonucu İstanbul ve İzmir ile birlikte büyükşehir unvanı kazandı. Aynı yıl çıkarılan 3030 sayılı kanun ile büyükşehir ve ilçe belediyeleri statüleri netleşti.[47] Başlangıçta beş ilçe Ankara Büyükşehir Belediyesinin sınırlarına dâhil edildi. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 50 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi.[48] Bu sınırlar içinde kalan 16 ilçe, büyükşehir ilçe belediyeleri hâline geldi.[48] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.[49]

Ali Saim Ülgen arşivinden Ankara Kalesi'nden çekilen panoramik Ankara görüntüsü

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara şehrinin ortalama rakımı 938 metredir. Şehir yer yer düz olsa da çoğunlukla tepelik ve yokuştur. Ankara'nın genel bitki örtüsü İç Anadolu Bölgesi'nin tipik bitkisel örtüsü olan bozkırdır. Şehir merkezinde Atatürk Orman Çiftliği ve ODTÜ Ormanları gibi insan eliyle oluşturulmuş ormanlık alan bulunmaktadır. Ancak kuzey ilçelerinde Karadeniz Bölgesi'nin ikliminin etkisiyle bitki örtüsü tamamen orman veya ağaçlık alanlara dönüşebilir.[50]

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara şehrinde yarı kurak karasal iklim (Köppen iklim sınıflandırması: Bsk ve Dsb) hüküm sürer. Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları sıcak ve kurak, sonbaharları ılık ve kurak ve ilkbaharları serin ve yağışlıdır. Ankara ikliminin diğer bir özelliği ise mevsimlerin geç başlaması ve geç bitmesidir.[50][51] Ankara'da gece ile gündüz, en az kış mevsiminde ve en çok yaz mevsiminde önemli sıcaklık farkları bulunur. En sıcak ay Temmuz ve Ağustos'tur ve ortalama en yüksek gündüz sıcaklıkları 30 °C'dir. En soğuk ay ise Ocak’tır; bu ayda gece sıcaklıkları ortalama -3 °C civarındadır. Yağışlar en çok mayıs, en az Temmuz veya Ağustos ayında düşer. İlkbahar ve yaz başlarında 'kırkikindi' olarak adlandırılan konveksiyonel yağışlar görülür. Ankara'da yıllık ortalama toplam yağış 415 mm'dir.[51][52] Ankara, son yılların en soğuk gecesini -22 °C ile 26 Ocak 2016 tarihinde yaşamıştır.[53]

 Ankara iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 16,6 20,4 27,8 31,1 33,0 37,0 41,0 40,4 36,0 33,3 24,4 20,4 41,0
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 4,4 6,6 11,6 17,3 22,2 26,6 30,2 30,3 26,0 19,8 12,9 6,6 17,8
Ortalama sıcaklık (°C) 0,4 1,9 6,0 11,3 16,1 20,1 23,6 23,4 18,8 13,0 7,0 2,6 12,0
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −3 −2,2 0,9 5,6 9,7 13,0 15,9 16,0 11,8 7,2 2,4 −0,7 6,3
En düşük sıcaklık (°C) −24,4 −22,2 −19,2 −6,7 −1,6 3,8 4,5 6,3 2,5 −5,3 −13,4 −18 −24,4
Ortalama yağış (mm) 42,1 36,6 40,3 46,5 52,0 36,7 14,2 10,9 18,7 29,1 32,0 43,1 366,2
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[54]


Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara şehrinin Expedition 19 uzay ekibi tarafından çekilmiş uydu görüntüsü (11 Nisan 2009)

2024 yılı itibarıyla Ankara’nın il nüfusu 5.864.049 kişidir. Bu nüfus, 25 ilçe ve bu ilçelere bağlı 1.425 mahalleye dağılmış durumdadır. İl merkezinin nüfusu ise yaklaşık 5,2 milyon kişidir.[55] Ankara, başkent olduktan sonra hızla kalabalıklaşmıştır. Özel ve kamu sektörü yatırımları, başkent Ankara ve çevresinde yoğunlaşmıştır. Bu yatırımların sonucunda ortaya çıkan çalışma olanakları, Ankara’ya yönelik büyük bir göç dalgasına yol açmıştır. Ekonomi, sağlık ve eğitim altyapısının gelişmişliği, suç oranının düşük olması, kişi başına kamu yatırımının ve kişi başına mevduatın yüksek olması gibi nedenler[56] göçü teşvik eden başlıca unsurlar arasında yer almaktadır. Cumhuriyet tarihi boyunca ilin nüfusu ülke nüfusunun iki katı hızda artmıştır. Ankara'nın nüfusu hiçbir zaman tam olarak hesaplanamaz. Memur ve öğrenci sayısının fazla olması, nüfusun dönemsel dalgalanmasına neden olmaktadır. 1927 sayımına göre nüfusu 404 bin olan Ankara, o dönemde Türkiye nüfusunun %3,2’sini oluşturmaktaydı. 2007-2008 yılları arasında ise nüfus artış hızı (%1,83), ülke nüfus artış hızının (%1,32) bir buçuk katı olmuştur.[57] Bu büyümenin başını çeken Ankara, yoğun göç almasına rağmen, 2008 yılında Ankara’daki işsizlik oranı (%11,8), Türkiye ortalamasına (%11,0) çok yakındır. Ankara’da istihdam edilenlerin %72’si hizmet sektöründe, %26’sı sanayide, %2’si ise tarımda çalışmaktadır.[58]

Yıllara göre istatistikler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ili için yıllara göre evlenme, boşanma, doğum, ölüm ve toplam doğurganlık hızı verileri [59]
Yıl Boşanma Sayısı Doğum Sayısı Evlenme Sayısı Toplam Doğurganlık Hızı (çocuk) Ölüm Sayısı
2001 7.870 64.635 29.871
2002 7.973 61.395 26.607
2003 7.389 61.830 30.116
2004 7.327 62.542 31.992
2005 8.232 66.184 33.210
2006 8.132 68.190 34.421
2007 8.202 73.016 35.081
2008 8.894 74.868 36.013
2009 9.998 68.342 34.098 1,68 21.315
2010 10.260 68.271 34.445 1,66 20.649
2011 10.491 69.262 35.498 1,65 21.153
2012 11.083 71.596 36.191 1,68 21.709
2013 11.221 72.976 36.509 1,71 21.843
2014 11.359 76.659 37.130 1,77 22.419
2015 10.950 77.368 38.139 1,77 23.610
2016 10.590 76.388 37.040 1,74 24.937
2017 10.748 75.902 35.851 1,72 25.618
2018 11.818 73.270 34.645 1,65 26.125
2019 13.399 68.684 33.923 1,54 26.422
2020 11.195 63.807 30.281 1,42 33.007
2021 14.818 60.214 34.866 1,34 33.129
2022 15.409 58.020 37.052 1,29 30.892
2023 14.531 54.404 37.348 1,21 29.836
2024 15.438 52.198 37.199 1,15
Ankara Hacettepe Üniversitesi Logosu

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ankara ilinde ulaşım

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Söğütözü, plaza bölgesi
Gazi Üniversitesi logosu.
Ankara Üniversitesi logosu.
Ankara Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) logosu.

Ankara, başkent olmadan önce İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir kasabaydı. Cumhuriyet Dönemi'nde başkent olduktan sonra, tarım ve sanayi hızla gelişmeye başladı. Günümüzde Ankara, İstanbul'dan sonra Türkiye'nin ikinci büyük ekonomi merkezidir. Söğütözü ve Çukurambar semtlerinde birçok iş merkezi ve finans kuruluşu yer alır.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Müzeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ankara'daki müzeler
Mustafa Kemal Atatürk'ün direktifleri üzerine Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu tarafından projelendirilen ve 1927 yılında inşa edilen Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi[60]
Ankara Etnografya Müzesi
Anıtkabir
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi logosu.

Ankara ilindeki müzelerin büyük çoğunluğu Ankara şehir merkezi sınırları içerisinde kalır. İlde çeşitli kurumlarca işletilen 53 müze bulunmaktadır.

Ankara İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi logosu.

Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet'in kuruluş yıllarına ait önemli eşyaları Ankara'daki müzelerde bulmak mümkündür. I. Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası'nda bulunan Kurtuluş Savaşı Müzesi, Anıtkabir'deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi, II. TBMM Binası'ndaki Cumhuriyet Müzesi, Devlet Mezarlığı Müzesi bu tarihî müzelerin başlıcalarıdır. Bunların yanı sıra İsmet İnönü ve Mehmet Akif Ersoy Müze Evi de birer müze olmuştur. Ankara'nın başkent olmasından dolayı doğal olarak Türkiye'nin ilk belli başlı müzeleri (Etnografya Müzesi, Devlet Resim ve Heykel Müzesi gibi) Ankara'da oluşturulmuştur. Çeşitli devlet kuruluşları da başkentte bulunmaları nedeniyle müzelerini burada kurmuşlardır, Ziraat Bankası Müzesi, Türk Hava Kurumu Müzesi, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'nün Tabiat Tarihi Müzesi gibi. Yakın yıllarda kurulan ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesi, Feza Gürsey Bilim Merkezi, Çengelhan Rahmi Koç Müzesi, Ulucanlar Cezaevi Müzesi, Altınköy Açık Hava Müzesi, Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi gibi yeni müzelerle Ankara'nın müze seçenekleri zenginleşmektedir.

1997'de "Avrupa'da Yılın Müzesi" seçilen[61] Anadolu Medeniyetleri Müzesi, ziyaretçi sayısı bakımından Türkiye'de onuncu, Ankara'da birincidir.[62] Müzede Paleolitik Çağ'dan günümüze Anadolu'nun arkeolojik hazineleri sergilenir.

Ankara şehri dışındaki en önemli müze, Kral Midas'ın tümülüsünün de bulunduğu Polatlı'daki Gordion Müzesi'dir. Bu müzede bölgede keşfedilmiş, Tunç Çağı ve Frigya döneminden kalma arkeolojik eserler sergilenmektedir.

Arkeolojik alanlar ve tarihî kalıntılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
I. Alaeddin Keykubad zamanında yapılan Akköprü
İle bağlı turistik kasabalarından, her yıl Beypazarı Festivali'ne ev sahipliği yapan Beypazarı

Ankara'da birçok arkeolojik alan vardır. Buralarda keşfedilen kıymetli eserler, Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesi'nde sergilenmektedir; yapılar ise ziyarete açıktır. Ahlatlıbel, Etiyokuşu, Karaoğlan ve Kocumbeli höyüklerinde Taş Devri ve Bronz Devri’ne ait buluntulara rastlanmıştır. Hititlerden kalan kalıntılar arasında Balıkhisar, Ballıkuyumcu, Bitik, Karaoğlan ve Külhöyük höyükleri ile Gâvurkale taş oymaları sayılabilir. Ankara Kalesi, Galatlar döneminde inşa edilmiş ve sonraki yüzyıllarda çeşitli medeniyetler tarafından kullanılmıştır.

Ankara TOBB ETÜ logosu.

Ankara’da, Roma döneminden kalma önemli kalıntılar bulunmaktadır. Roma Hamamı, 3. yüzyılda Roma İmparatoru Caracalla (Septimius Severus’un oğlu) tarafından, Sağlık Tanrısı Asklepios adına yaptırılmıştır.[63][64][65] MÖ 2. yüzyılda Frigya tanrısı Men adına bir tapınak yapılmış; Augustus Tapınağı ise daha sonra inşa edilmiş ve zamanla yıkılmıştır. Bugün kalıntıları görülebilen tapınak, son Galatya kralı Amintos’un oğlu Kral Pilamenes tarafından, Roma İmparatoru Caesar Divi Filius Augustus’a bağlılık göstergesi olarak yaptırılmıştır.[66] Jülian Sütunu, 362 yılında Roma İmparatoru Julian’ın Ankara ziyareti onuruna dikilmiştir.[12] Ankara dışında yer alan Kalecik ilçesindeki Kalecik Kalesi, Roma döneminden kalmadır. Bir dağın içine oyulan Güdül’de, bir dağın içine oyulmuş olan mağaralar ise, ilk Hristiyanların Romalılardan saklandığı çok katlı bir yerleşim yeriydi.[67]

Ankara ilinde Selçuklular ve Osmanlılardan kalma pek çok eser vardır. Yenimahalle ilçesindeki Selçuklu yapısı Akköprü, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad zamanında yaptırılmıştır.[68] Alaaddin Camii, Ankara Kalesi içinde yer alır ve 1178 tarihlidir. Samanpazarı'nda bulunan Arslanhane (Ahi Şerafettin) Camii 13. yüzyılın başında yapılmıştır.[69][70]

Osmanlı dönemine ait önemli eserler arasında 15. yüzyıldan kalma Hacı Bayram Camii, Karacabey Camii, Kurşunlu Han kervansarayı ve 16.yüzyıldan kalma Cenabi Ahmet Paşa Camii sayılabilir. Osmanlı son dönem mimari özelliklerini taşıyan Ankara Kaleiçi, Beypazarı, Ayaş, Güdül'deki tarihî evler korumaya alınmıştır.[70]

Müzik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zeybek oyunu

Ankara yöresinin geleneksel halk müziğinde başlıca telli çalgı bağlama; nefesli çalgılar çeşitli düdük ve kaval türleri; vurmalı çalgılar ise davul ve deftir. [71]

Sosyal ortama bağlı olarak çeşitli halk müziği gelenekleri vardır. Bu ortamlarda müzik, 'divan sazı' adı verilen yaylı bir sazla icra edilir; başka çalgı kullanılmaz. "Efe başı" denen yaşlı ve iyi saz çalan kişi ortaya oturur, daha az tecrübeli olanlar onun etrafında bir halka oluştururlar. Efe başı grubu idare eder, onun ardından herkes sırayla çalardı. Divanlar, tasavvufi bir hava içinde çalınır; terbiye edici ve ibret verici türküler söylenir, oyunlar oynanırdı. Bunun ardından Kırat, Muhabbet havaları, Zil Havaları, Oyun Havaları, bozlaklar ve ağıtlar gelirdi. Divanların sonunda bir Cezayir havası olurdu.[72][73] Bunlardan Kırat, kahraman bir atın hikâyesini işleyen bir türkü türüdür. Bozlaklar içli ve ince duygulu şarkılardır. Aşk, ölüm, isyan, üzüntü gibi duygular doğaçlama olarak, vezinsiz söylenirdi. Ağıtlar ise üzüntülü ve acılı konuları işler.[74] Topluluğun yapısına göre Muhabbet ya da Oturaklar da düzenlenirdi. Muhabbet, yaşlı kimselerin oluşturduğu içkili topluluklarda çalınırdı. Saz parçaları arasında topluluğun en yaşlısı konuşur, geçmiş öyküler ve fıkralar anlatır. Oturaklar, daha çok delikanlılar ve bekâr erkekler tarafından yapılır. Oturaklarda, hizmet için getirilen kadınlar içki ve meze servisi yapar; oyun havaları başladığında ise ortaya çıkıp oynarlardı.[71]

Dans

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara oyun havası "Fidayda"
Ankara yöresinin başlıca oyun havalarından olan "Fidayda",[75] saz eşliğinde, grup halinde yapılan dansın da adıdır.
Dinlerken sorun mu yaşıyorsunuz? Medya yardımı alın.

Ankara halk oyunları, zeybekler ve düz oyunlar olmak üzere iki grupta incelenir.

Zeybekler, yiğitlik ve mertlik teması üzerine kurulu oyunlardır. Saz eşliğinde oynanır ve melodisi ağırdır. En az iki kişi tarafından oynanır. Zeybek oyunlarında jest ve figürler, oyunun karakteristik havasına ve melodisine göre ayarlanmalıdır. Duruş, kasılış ve oyuncunun tavrı, zeybek oyununa özgü gösterişli havayı yansıtır. Zeybek oyunlarının başlıcaları Ankara Zeybeği, Mendil Zeybeği, Karaşar Zeybeği, Seymen Zeybeği, Seymen Alayı ve Yağcıoğlu Zeybeği’dir.[76]

Ankara Hacı Bayram Veli Universitesi logosu.

Oyun havaları eşliğinde oynanan Ankara düz oyunları, zeybeklere göre daha yumuşak ritimli ve farklı ahenge sahiptir. Sazın sesi kimi zaman hareketli, kimi zaman duygulu ya da coşkulu olabilir. Düz oyunların figürleri ayak hareketleriyle süslenir ve birbirine oldukça benzer. Hepsi saz eşliğinde ve grup halinde oynanır. Bu oyunların en bilinenleri Misket, Fidayda[75] (Hüdayda), Mor Koyun, Yandım Şeker, Name Gelin, Sabahî, Yıldız, Çarşamba ve Arap Oyunu’dur.[76]

Mutfak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Ankara evlerinde aşhane veya halk arasında 'ayşene' olarak da denilen mutfak, evin en geniş bölümü olurdu. Mutfakta ‘çork’ denilen bir ocak ve tandırın yanı sıra, iki katlı olarak tasarlanmış, 'müsandere' adı verilen bir kiler bulunurdu. Yakacak odun, mutfağın bir köşesine istiflenirdi. Yemek genellikle mutfakta yere serilen sofralarda yenirdi. Mutfak eşyaları, yöreye özgü adlarla anılırdı. Örneğin; fıçıya 'bodu', sofra bezine 'boğ', bıçağa 'eğri', oklavaya 'oklağaç', rafa 'terek', tepsiye ise 'tıngır' denirdi.[77]

Günümüzde çağdaş mutfaklar ve modern terimler yaygınlaşmakla birlikte, eski Ankara mutfağına has birçok yemek ve tatlı hâlâ yaşatılmaya devam etmektedir. 2008'de yapılan bir araştırmaya göre, 93 çeşit yöresel yemek, tatlı ve içecekleri ile Ankara ili, Gaziantep ve Elazığ'dan sonra üçüncü en zengin mutfağa sahiptir.[78] Bunların arasında; Tutmaç ve Miyane gibi çorbalar; Ankara tavası, Alabörtme, Calla, İlişkik, Sızgıç, Siyel, Siyer, Bici, Pıtpıt Pilavı, Mucirim Köftesi, Tohma, Şırdan dolması, Papaç, Yalkı, Carcıran, Göter, Kaile, Topaç, Cızlama, Öllüğün Körü gibi yemek ve hamur işleri; Kargabeyni, Köyter, Omaç, Perçem, Tiltil Helvası, Zerdali Boranası ve Beypazarı yöresine ait 80 katlı baklava gibi tatlılar ile Bazlamacın, Gizleme, Çerpit, Kartalaç, Kömbe, Kete, Saçkıran, Şerit ve Yarımca gibi ekmekler sayılabilir.[77][79]

Şenlikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara ilinde geleneksel hale gelen birçok şenlik düzenlenmektedir. Bunların içinde en önemlisi, kısaca Beypazarı Festivali olarak bilinen Uluslararası Tarihi Evler, El Sanatları, Havuç ve Güveç Festivali'dir. Bu şenlikte, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden ve yurt dışından katılımcılar yer alır. Festival her yıl Ekim ayında düzenlenir.[80][81] [82]

Bir diğer şenlik ise Kızılcahamam ilçesinde düzenlenen Kültür ve Su Festivali’dir. Geleneksel hâle gelen bu festival, her yıl Ağustos ayında düzenlenir.[82][83]

Bir diğer şenlik ise Çubuk ilçesinde düzenlenen Turşu ve Kültür Festivalidir.

Ağız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışmasına göre Türkçenin Ankara ilinde kullanılan şivesi Batı Anadolu ağızları içindedir ve Balâ, Haymana, Niğde, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kalecik, Kırıkkale, Kızılırmak, Çorum, Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Kayseri, Şarkışla, Gemerek bölgelerinde konuşulan ağız ile aynı alt sınıftadır.[84]

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ankara'da turizm
Kocatepe Camii
Ankara'nın simgelerinden Atakule

Ankara, yurt dışından gelen turistler tarafından en çok tercih edilen iller arasında yer almaz. 2007 yılında Türkiye’ye gelen yabancıların yalnızca %1,5’i (383 bin kişi) Ankara Esenboğa Havalimanı’ndan giriş yaptı. Bu kişilerin çoğu Mayıs-Eylül döneminde geldi ve %38’i Alman vatandaşıydı.[85]

Ankara’da arkeolojik sit alanlarına ilgi duyanlar için yabancı gezi rehberlerinde öncelikle Anadolu Medeniyetleri Müzesi önerilmektedir. Başkentin Ulus semtinde Ankara Kalesi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara Etnografya Müzesi ve ve Augustus Tapınağı ve Julian Sütunu gibi Roma dönemi kalıntıları yer alır. Cumhuriyet dönemi tarihine ilgi duyanlar için Anıtkabir ve eski TBMM binası, turist rehberlerinde sıkça önerilen yerler arasındadır. [86][87] Ankara kent merkezinin dışında kalan başlıca turistik yerler arasında Beypazarı’nın geleneksel evleri ve Gordion yer alır.[88]

Yurt içi turizm açısından Ankara, özellikle kültür turizmiyle öne çıkar. Kent merkezi ve çevresinde kongre turizmi; Elmadağ’da kış turizmi; Kızılcahamam, Ayaş, Çubuk ve Haymana’da kaplıca turizmi; Güdül’de ise Tuluntaş Mağarası ile mağara turizmi yapılmaktadır. Anıtkabir başta olmak üzere birçok müze ve anıt ile Beypazarı ve Kızılcahamam’daki tarihî evler, yurt içi turizmine önemli katkılar sağlamaktadır. Evren ilçesi ise, Hirfanlı Baraj Gölü kıyısındaki sahiliyle Ankara ve çevresine alternatif bir su ve doğa tatili olanağı sunmaktadır.[89]

2008 yılında Anıtkabir’i 6 milyon kişi ziyaret etmiş; bu ziyaretçilerin % 7’sini yabancılar oluşturmuştur.[90] Aynı yıl, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ni 290 bin kişi ziyaret etmiş; bu ziyaretçilerin % 60’ını yabancılar oluşturmuştur.[62][91]

Ankara Kalesi'nden şehir merkezinin panoramik manzarası. Kalenin hemen altında Altındağ belediyesinin Samanpazarı semti, fotoğrafın ortasında Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi, Hacettepe Hastanesi, İbn-i Sina Hastanesi ve solda Kocatepe Cami görülmektedir.

Spor

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ankara'da spor
Ankara Arena

Futbol

[değiştir | kaynağı değiştir]

MKE Ankaragücü'nün bugüne dek kazandığı 1 Türkiye Futbol Şampiyonası, 2 Türkiye Kupası ve 1 Süper Kupa şampiyonluğu bulunmaktadır. Gençlerbirliği'nin ise 2 Türkiye Futbol Şampiyonası ve 2 Türkiye Kupası şampiyonluğu bulunmaktadır.[92][93]

MKE Ankaragücü ve Gençlerbirliği, maçlarını Eryaman Stadyumu'nda (22.000 kişilik) oynamaktadır.

Basketbol

[değiştir | kaynağı değiştir]

İl merkezi, İstanbul'da düzenlenen 1959 Avrupa Basketbol Şampiyonası'ndan sonra Türkiye'de düzenlenen ikinci Avrupa Basketbol Şampiyonası'na 2001 yılında ev sahipliği yapmıştır.[94] Bu şampiyonada Türkiye millî basketbol takımı, Yugoslavya'nın ardından ikinci olmuştur.[95]

Türk Telekom, üç kez Cumhurbaşkanlığı Kupasını, iki Kez Türkiye Kupasını kazanmıştır.[96] 2010 yılında inşa edilen Ankara Arena Çok Amaçlı Basketbol Kompleksi 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası'na ev sahipliği yapmıştır.

Diğer sporlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, il çapında çeşitli amatör spor faaliyetleri düzenler. Atletizm, jimnastik, bisiklet, buz pateni, eskrim, judo, tekvando, karate, hentbol, binicilik, güreş, bisiklet, yüzme gibi dallar için çeşitli tesisler il merkezinde mevcuttur.[97] Elmadağ'da kayak tesisleri, diğer ilçelerde de çeşitli spor salonları ve tesisleri bulunmaktadır.[98]

Uluslararası Yaşar Doğu Güreş Şampiyonası her yıl Ankara'da düzenlenir.

Voleybol lig maçları, Başkent Spor Salonu ve Beştepe Spor Salonu'nda yapılmaktadır.[99]

Hentbol maçları, Prof. Dr. Yaşar Sevim Hentbol Spor Salonu ve THF Spor Salonu'nda yapılmaktadır.[100]

2018-19 Sezonu sonunda Futsal takımı Gazi Üniversitesi SK şampiyon olmuştur. Sezonda Buz hokeyi kadın ve erkek süper liglerinde ikişer takım ile yer almıştır. Sutopu süper liginde ODTÜ vardır.

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükşehirlerde merkezi yönetim validen, il müdürleri ve il danışma kurulundan oluşur.

Ankara bir büyükşehirdir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir olan illerde, il genel meclisi, yetki ve görevlerini Ankara Büyükşehir Belediye Meclisine devretmiş ve kaldırılmıştır.[101]

Ankara valisi, Vasip Şahin'dir. 6 Kasım 2018 tarihinde İstanbul valisi iken atanmıştır.[102]

Yerel yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükşehir belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[103][104] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun, 16. madde)

Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı, Mansur Yavaş (CHP), 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde %60,44 oy oranıyla seçilmiştir.[105]

Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 148'dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 25 ilçe belediye başkanı ve 131 üye). Bunların 90'ı CHP, 45'i AK Parti, 10'u MHP, 1'i BBP, 1'i Yeniden Refah Partisi mensubu iken 1'i de bağımsız üyedir.[106]

Kardeş şehirler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara'nın 47[107] tane kardeş kenti vardır. İzmir Caddesi'nde Ankara'nın 2003 yılına kadarki kardeş kentleri için bir anıt bulunmaktadır.[108][109][110]

Afrika
İzmir Caddesi'nde bulunan ve 2003 yılına kadarki kardeş kentleri gösteren anıt
Avrupa

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ https://www.citypopulation.de/en/world/agglomerations/
  2. ^ "Global Data Lab". dergipark.org.tr. Nisan 2021. 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021. 
  3. ^ "TBMM resmi sitesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası sayfası". 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009. 1982 Anayasası Madde 3 
  4. ^ "Ankara ne zaman başkent oldu? Ankara'nın başkent oluşunun yıl dönümü kutlanıyor". Hürriyet. 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022. 
  5. ^ https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015040.pdf
  6. ^ "Türkiye'de illere göre üniversite sayıları". Doğru Veri. 9 Haziran 2020. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2023. 
  7. ^ a b "Anadolu Medeniyetleri Müzesi - Çağlar Boyu Ankara". 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2008. 
  8. ^ Anadolu Medeniyetleri Müzesi Ankara Şehir Sikkeleri reyonu
  9. ^ a b Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 8
  10. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 40
  11. ^ "Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks" (Almanca). Dieweltdertuerken.org. 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2023. 
  12. ^ a b c d Ankara, Başkentin Tarihi, Arkeolojisi, Mimarisi. Ankara Enstitüsü Vakfı. ss. 101, 105, 233, 269. ISBN 975-95848-3-2. 
  13. ^ Tarih İçinde Ankara ISBN 9944-473-07-3
  14. ^ Deniz KARAMAN. "XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara Sancağındaki Mâlikâne-Mukataalara Dair Bazı Bilgiler" (PDF). 3 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2008. 
  15. ^ Richard D. Robinson (1963). The First Turkish Republic: A Case Study in National Development. Harvard University Press. s. 298. 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "Turks are forcing us to adopt İstanbul and Ankara by refusing to deliver lettres addresssed to Constantinople and Angora..." Edward Gleichen (1931). "Some Recent Decisions of the P. C. G. N." The Geographical Journal. Cilt 77. ss. 161-163. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi30 Mayıs 2009. 
  17. ^ "Anadolu Medeniyetleri Müzesi - Paleolitik Çağ". 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2008. 
  18. ^ a b c d e "Ankara." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
  19. ^ Habertürk Gazetesi, 20 Haziran 2009 sayısı, Ankara eki, 1. sayfa, sol alt köşe, Kent Tablosu bölümü.
  20. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 23
  21. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 25-27
  22. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 30
  23. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 34-35
  24. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 38
  25. ^ a b c Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 45
  26. ^ "Lydia." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  27. ^ Ekrem Akurgal, "Anadolu Kültür Tarihi", Ankara, 1998. sf. 338
  28. ^ Hasan Tahsin Uçankuş, "Ana Tanrıça Kybele'nin ve Kral Midas'ın Ülkesi Phrygia", Kültür Rehberi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002, sf. 276
  29. ^ a b Antik Ankara, Haluk Sargın, ISBN 975-288-886-0
  30. ^ Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi, 1984 baskısı cilt 1, sayfa 637
  31. ^ "Tarih İçinde Ankara" (PDF). 14 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2009. 
  32. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 33
  33. ^ "Çağlar Boyu Ankara". 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2009. 
  34. ^ Erdoğan, Abdülkerim, Gökçe Günel ve Ali Kılcı. "Tarih İçinde Ankara". 83
  35. ^ Hasan Akyol, "Ankara'nın Türk Hakimiyeti'ne Girişi ve Şehrin İlk Türk Fatihi", Belleten, LXXX, sy. 289, 2016, ss. 757-771
  36. ^ Bu haritaya göre.
  37. ^ Bernard Lewis (2006). Ortadoğu, İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi. Ankara: Arkadaş Yayınları. s. 132. ISBN 975-509-442-3. 
  38. ^ Jean-Paul Roux. Türklerin Tarihi - Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl. Kabalcı Yayınevi. s. 331. ISBN 975-997-091-0. 
  39. ^ a b Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye'nin Bin Üçyüz Onüç Senesine Mahsus İstatistik-i Umumîsi, İstanbul, Alem Matbaası, 1316/1900.
  40. ^ Karay, Refik Halit (1939). Deli. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi. 
  41. ^ "Emraz-ı Sariye". Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye. Eylül 1917. s. 161. 
  42. ^ "T.C. Ankara Valiliği resmî sitesi, Ankaranın Başkent Oluşu sayfası". 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009. 
  43. ^ ÖSS Tarih. Maltepe Yayınları. ss. 292, 293, 295, 296, 298, 299, 300, 301, 314, 355. ISBN 975-8570-58-7. 
  44. ^ Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, Lise 3. Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı. s. 146. ISBN 978-975-11-3626-8. 
  45. ^ "Kanun No. 2972" (PDF). 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2014. 
  46. ^ "Kanun No. KHK/195" (PDF). 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2014. 
  47. ^ "Kanun No. 3030" (PDF). 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2014. 
  48. ^ a b "Kanun No. 5216". 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2014. 
  49. ^ "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014. 
  50. ^ a b "Türkiye Cumhuriyeti Ankara Valiliği resmî sitesi, İklim-Bitki Örtüsü sayfası". 27 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009. 
  51. ^ a b "Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü resmî sitesi, Ankara sayfası". 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2009. 
  52. ^ "World climate: Ankara". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  53. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2016. 
  54. ^ "Resmî İstatistikler - Ankara". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2016. 
  55. ^ DeMeester, T. R.; Johnson, L. F. "Evaluation of the Nissen antireflux procedure by esophageal manometry and twenty-four hour pH monitoring". American Journal of Surgery. 129 (1): 94–100. doi:10.1016/0002-9610(75)90174-9. ISSN 0002-9610. PMID 2024. 
  56. ^ Hürriyet (9 Mayıs 2009). "Türkiye'de En İyi Nerde Yaşanır?". 24 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2009. 
  57. ^ "Türkiye Ulusal İstatistik Enstitüsü: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları". 20 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2009. 
  58. ^ Türkiye İstatistik Kurumu (2009). Bölgesel Göstergeler TR51 Ankara 2008. Türkiye İstatistik Kurumu. s. 55. ISBN 978-975-19-4567-9. 14 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  59. ^ "Tuik İstatistikleri". 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  60. ^ Ankara Rehberi. T.C. Ankara Valiliği, İl Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2004. s. 48. ISBN 975-298-173-9. 
  61. ^ European Museum Forum. "The Winners". 18 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2009. 
  62. ^ a b "2009 Arkeoloji Haberleri". 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2009. 
  63. ^ "inankara". 7 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. 
  64. ^ "Anadolu Medeniyetleri Müzesi resmî sitesi, Ankara Roma Hamamı sayfası". 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. 
  65. ^ "Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı resmî sitesi, Ankara Roma Hamamı sayfası". 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. 
  66. ^ "Anadolu Medeniyetleri Müzesi resmî sitesi, Augustus Tapınağı sayfası". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. 
  67. ^ "Ankara İl Kültür Turizm Müdürlüğü - Mağara Turizmi". 17 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009. 
  68. ^ "Ankara". 23 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2009. 
  69. ^ Ayşegül Celepoğlu ((Ed.)). Türkiye 2007. Başbakanlık Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından Türk Haberler Ajansı'na hazırlatılmıştır. s. 57. 
  70. ^ a b "Ankara İl Kültür Turizm Müdürlüğü - Diğer Tarihi Yerler". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009. 
  71. ^ a b "Halk Müziği". Ankaralılar Vakfı. 29 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  72. ^ "Ankara Halk Müziği". Ankara Seymenler Kulübü. 8 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  73. ^ "Ankara Divan Geceleri Alem Geceleri mi Oldu?". [ölü/kırık bağlantı]
  74. ^ "Gelenekler - Halk Müziği". Ankara Rehberi. 19 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  75. ^ a b T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkülerle Türkiye - Ankara Türküleri Albümü
  76. ^ a b "T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü resmî sitesi, Oyunlar sayfası". 17 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2009. 
  77. ^ a b Ankara mutfağı 28 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ankara Valiliği. 7 Haziran 2009 tarihinde erişilmiştir.
  78. ^ Ankara Ticaret Odası (5 Ocak 2008). "Lezzetli Ülkenin Lezzet Haritası". 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009. 
  79. ^ "T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü resmî sitesi, Yiyecek-İçecek sayfası". 17 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2009. 
  80. ^ "Beypazarı Belediyesi resmî sitesi, Festival sayfası". 2 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2009. 
  81. ^ "Beypazarlıyız.com, Beypazarı Festivali sayfası". 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2009. 
  82. ^ a b "T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara Kültür ve Turizm Genel Müdürlüğü resmî sitesi, Yerel Etkinlikler sayfası". 20 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2009. 
  83. ^ "Kızılcahamam Belediyesi resmî sitesi, Kızılcahamam "Kültür ve Su Festivali" sayfası". 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2009. 
  84. ^ Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996
  85. ^ T.C.Turizm Bakanlığı. "Türkiye'ye Gelen Yabancıların Sınır Kapılarının Bağlı Olduğu İllere ve Taşıt Araçlarına Göre Dağılımı - 2007". 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2009. 
  86. ^ Facaros, D. (2000). Turkey. New Holland Publishers. s. 402. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2009. 
  87. ^ "Sights and Attractions in Ankara". 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2009. 
  88. ^ Levine, L.A. (2004). Frommer's Turkey: from the Blue Mosque to the Blue Lagoon. John Wiley and Sons. ISBN 9780764544514. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  89. ^ "T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü resmî sitesi, Turizm Etkinlikleri sayfası". 24 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  90. ^ "Anıtkabir Ziyaretçi Sayıları". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2009. 
  91. ^ "Anadolu Medeniyetleri Müzesi'ne yabancı turist ilgisi". Erişim tarihi: 20 Kasım 2009. 
  92. ^ "Ankara Ligleri". turkfutbolu.net. 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2014. 
  93. ^ "Gençlerbirliği SK Şampiyonluklar". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2014. 
  94. ^ "2001 Avrupa Basketbol Şampiyonası resmî sitesi, Tarihçe sayfası". 28 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  95. ^ "2001 Avrupa Basketbol Şampiyonası resmî sitesi, Tüm Maçlar sayfası (İngilizce)". 24 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  96. ^ "Türk Telekom Basketbol Takımı resmî sitesi, Tarihçe sayfası". 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  97. ^ "Ankara Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü Merkez Tesislerimiz". 7 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2009. 
  98. ^ "Ankara Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü - İlçe Tesislerimiz". 7 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2009. 
  99. ^ TVF.CEV
  100. ^ THF.EHF
  101. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020. 
  102. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020. 
  103. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020. 
  104. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020. 
  105. ^ "Ankara'da Mansur Yavaş seçimi büyük farkla kazandı; CHP Etimesgut, Keçiören ve Mamak dahil 16 ilçeyi aldı". BBC News Türkçe. 31 Mart 2024. 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024. 
  106. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020. 
  107. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as "Arşivlenmiş kopya". Ankara Büyükşehir Belediyesi. 3 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2016. 
  108. ^ "Ankara Büyükşehir Belediyesi resmi sitesi, Ankara'nın Kardeş Kentleri Zirvesi 13-16 Haziran 2003 sayfası". 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  109. ^ "Güncelyorum.com, Ankara Kardeş Şehirleri sayfası". 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  110. ^ "Ankara Büyükşehir Belediyesi resmi sitesi, Kardeş Kentleri Listesi ve 5 Mayıs Avrupa Günü Kutlaması sayfası". 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2009. 
  111. ^ "Etiyopya'nın başkenti Ankara'nın kardeşi oldu". Zaman Gazetesi. 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2009. 
  112. ^ "Ankara-Washington Kardeş Şehir Oldu…". Ankara Büyükşehir Belediyesi. 8 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011. 
  113. ^ Ankara Büyükşehir Belediyesi. "Kardeş Kentleri Listesi". 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2008. 
  114. ^ "Sister Cities". Beijing Municipal Government. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009. 
  115. ^ a b "Lefkoşa Türk Belediyesi Kardeş Belediyeler". Lefkoşa Türk Belediyesi. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016. 
  116. ^ "Twin towns of Minsk". The department of protocol and international relations of Minsk City Executive Committee. 8 Aralık 2008. 30 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  117. ^ "Zagreb İle Ankara Arasında Kardeş Şehir Protokolü İmzalanması". Ankara Büyükşehir Belediyesi. 27 Ekim 2008. 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  118. ^ "Ankara'nın yeni kardeşi Budapeşte". Hürriyet. 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2015. 
Genel

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Ankara
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikikaynak'ta ara Vikikaynak'ta belgeler
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ankara&oldid=36394491" sayfasından alınmıştır