Masiixiyad
Masiixiyad waa diin ka mid ah saddexda diin ee samaawiga ah, oo ay weheliyaan Islaamka iyo Yuhuudiyadda. Diintan waxay ku abtirsataa Ibraahim waxaana lagu tilmaamaa diin Ibraahimiyiin.
Masiixiyadda waxay ku dhisan tahay nolosha iyo baridda Ciise Masiix, oo Masiixiyiintu aaminsan yihiin inuu yahay Wiilka Ilaah iyo badbaadiyaha aadanaha. Diintani waxay ka bilaabatay Bariga Dhexe qarnigii koowaad, kadibna waxay ku faafday Yurub, Afrika, iyo Aasiya iyada oo xertiisii iyo raacsayaashiisii gudbinayeen farriintiisa.
Buugga quduuska ah ee Masiixiyiintu adeegsadaan waa Baybalka, kaas oo ka kooban laba qaybood: Axdigii Hore iyo Axdiga Cusub. Axdigii Hore wuxuu ka warramayaa taariikhda iyo nebiyadii Israa’iil, halka Axdiga Cusub uu diiradda saarayo nolosha, baridda, iskutallaabta, iyo sarakicidda Ciise. Afarta buug ee ugu horreeya Axdiga Cusub waa Matayos, Markos, Luukos, iyo Yooxanaa, kuwaas oo si kala duwan uga warramaya nolosha iyo farriinta Ciise.
Masiixiyiintu waxay aaminsan yihiin in Ilaah uu yahay hal Ilaah oo leh saddex weji: Aabbaha, Wiilka (Ciise Masiix), iyo Ruuxa Quduuska ah. Caqiidadan waxaa si rasmi ah loo xoojiyay Shirkii Nikaaya (Council of Nicaea) sannadkii 325 miilaadiga. Masiixiyadda ayaa tan iyo markaas ku faaftay dunida oo dhan, iyadoo saameyn weyn ku yeelatay dhaqanka, farshaxanka, iyo taariikhda ilbaxnimada aadanaha.
Maanta, Masiixiyiintu waxay ku kala noolyihiin dunida oo dhan, iyaga oo u kala baxa laamo waaweyn sida Katooliga, Ortodoksiga, iyo Protestant-ka. Inkasta oo ay jiraan kala duwanaansho diimeed iyo dhaqan, dhammaantood waxaa mideeya rumaysadka Ciise Masiix iyo fariintiisa ku saabsan jacayl, naxariis, iyo badbaado ruuxi ah.
Afarta "Injiil" (The Four Gospels)
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Aragtida Masiixiyiinta
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Afarta Injiil ee qaanuuniga ah waa buugaagta ugu muhiimsan ee Axdiga Cusub ee Baybalka, kuwaas oo sheega nolosha, baridda, iskutallaabta, iyo sarakicidda Ciise Masiix. Afartaas buug waa: Matayos, Markos, Luukos, iyo Yooxanaa (Matthew, Mark, Luke, and John).
Buuggan waxaa la qoray qarnigii koowaad miilaadiga, dhowr iyo toban sano kadib dhimashada iyo sarakicidda Ciise. Qoraayaashu waxay ahaayeen xertiisii ama dad si dhow ula socday kuwaas.
- Injiilka Markos ayaa la aaminsan yahay inuu yahay kii ugu horreeyay oo la qoray, qiyaastii sannadkii 60–70 M.
- Matayos iyo Luukos waxay raaceen, iyagoo isticmaalay qoraallo hore iyo xasuus dadkii yaqaanay Ciise.
- Yooxanaa wuxuu ahaa kii ugu dambeeyay, waxaana la qoray ku dhowaad 90–100 M, isagoo ka tarjumaaya aragti diineed qoto dheer oo ku saabsan ilaahnimada Ciise.
Mid kasta oo ka mid ahi wuxuu leeyahay qaab iyo ujeeddo gaar ah:
- Matayos wuxuu xooga saarayaa muujinta Ciise sida Masiixii ay Yuhuuddu sugayeen.
- Markos wuxuu diiradda saarayaa ficillada iyo mucjisooyinka Ciise.
- Luukos wuxuu muujinayaa jacaylka Ilaah iyo raxmaddiisa guud ee dadka oo dhan.
- Yooxanaa wuxuu xoogga saarayaa xidhiidhka ruuxiga ah ee Ciise iyo Ilaah, isagoo Ciise ku tilmaamaya “Ereyga Ilaah ee jidh noqday.”
Qarnigii labaad iyo kii saddexaad, kaniisadaha kala duwan ee dunida Masiixiyiinta waxay isticmaaleen qoraallo kala duwan oo ka warramaya Ciise. Waxaa jiray qoraallo kale oo loo yaqaan Injiillada aan qaanuuniga ahayn (apocryphal gospels) sida Injiilka Tomas, Filibos, iyo Maryan. Si kastaba ha ahaatee, afarta Injiil ee Matayos, Markos, Luukos, iyo Yooxanaa ayaa si joogto ah loo isticmaalayay dhammaan kaniisadaha waaweyn, waxayna heleen kalsooni guud sababtoo ah waxay ahaayeen kuwo la xiriira xertiisii Ciise iyo baritaankiisa dhab ah.
Markii la gaaray Shirka Diimeed ee Nikaaya (Council of Nicaea) sannadkii 325 M, shirkaas diimeed ma ahayn mid lagu doortay Injiillada, sababtoo ah afartaas buug hore ayaa la aqoonsaday oo kaniisaduhu ay isticmaali jireen qarniyo ka hor. Shirku wuxuu diiradda saaray arrimo caqiido, gaar ahaan xiriirka Ciise iyo Ilaah (Trinity).
Afarta Injiil waa laf-dhabarta caqiidada Masiixiga. Waxay bixiyaan aragtiyo kala duwan laakiin is-waafaqsan oo ku saabsan Ciise — noloshiisa, fariintiisa jacaylka, naxariistiisa, iyo rajo nolosha weligeed ah.
Masiixiyiintu waxay aaminsan yihiin in qoraalladan ay ku qoran yihiin hagid Ruuxa Quduuska ah, sidaas darteedna ay yihiin “Ereyga Ilaah.” Dhammaan laamihii kala duwanaa ee Masiixiyadda — Katoolik, Ortodoks, iyo Protestant — waxay wada aqoonsan yihiin afartaas Injiil inay yihiin saldhigga ugu weyn ee Baybalka iyo rumaysadka Ciise Masiix.
Booqo
[wax ka badal | wax ka badal xogta]- Kitaabka quduska Archived Juun 22, 2021 // Wayback Machine