Przejdź do zawartości

Avoirdupois

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zestaw odważników kuchennych o masie od 2 funtów do 1/4 uncji
Masa produktów spożywczych w Stanach Zjednoczonych podawana jest zwykle w funtach lub uncjach.
Waga pokazująca ciężar w funtach

Avoirdupois (skrót: av lub avdp[1]) – układ jednostek masy wchodzący w skład brytyjskiego (imperialnego) oraz amerykańskiego systemu miar(inne języki)[2]. Jego podstawową jednostką jest funt, który odpowiada w przybliżeniu 0,454 kilograma, a dzieli się na 16 uncji[3].

Układ avoirdupois w przeszłości znajdował się w powszechnym użyciu w imperium brytyjskim[4]. Jest nadal powszechnie stosowany w Stanach Zjednoczonych[5]. Używany jest także w Wielkiej Brytanii[6] i niektórych innych krajach, m.in. w Kanadzie, choć w mniejszym lub większym stopniu wyparty został tam przez system metryczny[7].

Avoirdupois to podstawowy, acz niejedyny, układ jednostek masy w anglosaskich systemach miar. Istnieje również układ troy(inne języki), tradycyjnie stosowany w złotnictwie i numizmatyce, oraz system aptekarski(inne języki) (apothecaries’ system), który był niegdyś stosowany w farmaceutyce (zasadniczo wyszedł z użycia)[2][8]. We wszystkich trzech systemach korzysta się z funtów i uncji, jednak ich wartość jest różna (1 funt avoirdupois = funta troy lub funta aptekarskiego; 1 uncja avoirdupois = uncji troy lub uncji aptekarskiej). Wspólna dla tych układów jest jedynie wartość najmniejszej jednostki – grana (ziarna)[9].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

System avoirdupois pojawił się w Anglii najprawdopodobniej w XIII lub XIV wieku. Popularność zyskał w pierwszej kolejności wśród kupców trudniących się handlem wełną – uncja avoirdupois odpowiadała bowiem uncji stosowanej wówczas we Włoszech, stanowiących ważny rynek zbytu dla angielskich tkanin. Z czasem system ten rozpowszechnił się na inne gałęzie handlu, wypierając inne układy jednostek masy, w których jednostkami również były funty i uncje, aczkolwiek różnie definiowane. Jego atutem była wysoka podzielność liczby 16, która pozwalała na łatwe obliczenie masy towaru po podziale na 2, 4, 8 lub 16 części (w przeciwieństwie np. do funta hanzeatyckiego, odpowiadającego 15 uncjom)[10].

Sama nazwa avoirdupois pochodzi od frazy w języku starofrancuskim, aveir de peis, oznaczającej „towary (sprzedawane) na wagę”[11]. Sugeruje ona, że wraz z wprowadzeniem tego systemu, rozpowszechniła się praktyka określania ilości sprzedawanego towaru przez jego ważenie, a nie, jak wcześniej, poprzez ich objętość[1].

Najwcześniejsze odniesienie do jednostek avoirdupois pojawiło się w angielskim prawodawstwie w 1532 roku[1]. Już od 1497 roku kolejni monarchowie angielscy, począwszy od Henryka VII usiłowali wprowadzić ustandaryzowany układ jednostek masy, bazujący na zestawie wzorców. Niejasności co do relacji między poszczególnymi jednostkami, jak i defekty w procesie odlewniczym sprawiły, że dopiero zestaw brązowych wzorców wykonanych w 1588 roku, za panowania Elżbiety I, zapewnił trwały i wiarygodny standard dla układu avoirdupois[10][12]. Zestaw ten, przechowywany w urzędzie skarbu (Exchequer(inne języki)), pozostawał w użyciu nieprzerwanie do 1824 roku[a][10].

W Stanach Zjednoczonych pierwsza oficjalna definicja funta avoirdupois została przyjęta w 1830 roku; opierała się na wzorcu przechowywanym w Mennicy Stanów Zjednoczonych[b][10]. W 1893 roku dokonano redefinicji funta w oparciu o międzynarodowy system metryczny (1 funt = 0,4535924277 kilograma)[13].

W Wielkiej Brytanii definicja funta opierała się na wzorcu przechowywanym w Londynie do 1963 roku[c][10]. Jednak już w 1898 roku oficjalnie przyjęto tam przelicznik 1 funt = 0,45359243 kilograma, a więc odmienny od tego obowiązującego w Stanach Zjednoczonych[14]. Rozbieżność między oboma systemami miar została rozwiązana wraz z uzgodnieniem w 1959 roku międzynarodowej definicji funta (w Wielkiej Brytanii przyjętej w 1963 roku), zgodnie z którą odpowiada on 0,45359237 kilograma[10].

Współczesne użycie

[edytuj | edytuj kod]

Układ avoirdupois jest powszechnie używany w Stanach Zjednoczonych w praktycznie wszystkich dziedzinach, z wyjątkiem nauki, medycyny i administracji rządowej[15].

Według wyników ankiety przeprowadzonej w 2022 roku przez YouGov 88% Amerykanów podaje masę ciała w funtach, a 6% – w kilogramach[d]. Podając masę przedmiotów, 85% osób stosuje funty i uncje, a 9% – kilogramy i gramy. Odsetek respondentów stosujących jednostki avoirdupois był najniższy wśród najmłodszej grupy wiekowej (18–29 lat) – 70% zadeklarowało, że podaje masę ciała w funtach (16% w kilogramach), a 65%, że podaje masę przedmiotów w funtach i uncjach (20% w kilogramach i gramach)[5].

W Wielkiej Brytanii system jest często używany w życiu codziennym, jednak w wielu dziedzinach został wyparty przez jednostki metryczne. W latach 60. XX wieku rząd brytyjski podjął działania mające na celu przyjęcie systemu metrycznego, wzmożone w kolejnych dekadach w związku z przystąpieniem do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1973). Zmiany zostały wdrożone tylko w niektórych dziedzinach[16], w szczególności w handlu – od 1995 roku masa towarów paczkowanych musi być wyrażona w systemie metrycznym, a od 2000 roku podobny wymóg dotyczy towaru sprzedawanego luzem[17]. Dopuszczalne jest podawanie masy w obu systemach jednocześnie, jednak zapis w jednostkach imperialnych nie może wyróżniać się ponad zapis metryczny[18].

W ankiecie YouGov przeprowadzonej w 2022 roku w Wielkiej Brytanii 72% respondentów zadeklarowało, że podaje masę ciała w kamieniach i funtach (24% w kilogramach), a 47%, że stosuje funty i uncje przy podawaniu masy przedmiotów (48% – kilogramy i gramy). Wśród najmłodszych ankietowanych (18–29 lat) popularność jednostek imperialnych była znacznie niższa – 47% stwierdziło, że korzysta z nich przy podawaniu masy ciała (44% używa kilogramów), a 11% przy podawaniu masy przedmiotów (81% podaje ją w kilogramach i gramach)[6].

W wielu dawnych koloniach brytyjskich brytyjski system miar (wraz z nim jednostki avoirdupois) został praktycznie całkowicie wyparty przez system metryczny. W Australii, Nowej Zelandii i Południowej Afryce nastąpiło to w latach 70. XX wieku, w rezultacie realizowanych w tych krajach programów rządowych. Podobne działania były prowadzone w tym samym czasie w Kanadzie[19] i choć kraj ten formalnie przyjął system metryczny[20], jednostki avoirdupois są tam nadal szeroko stosowane w życiu codziennym[15].

Jednostki

[edytuj | edytuj kod]

Podstawą układu avoirdupois jest funt (ang. pound), którego współczesna definicja opiera się na układzie SI – 1 funt jest równy dokładnie 0,45359237 kilograma[10]. Pozostałe jednostki stanowią jego ułamek lub wielokrotność[9][3]:

Funt dzieli się na 16 uncji (ounce) lub 256 drachm (dram, w bryt. ang. wariantowo drachm) lub 7000 granów (ziaren; grain)[9][3].

Jednostki większe od funta są odmienne w systemie brytyjskim i amerykańskim. W systemie brytyjskim używane są: kamień (stone), równy 14 funtom[3], ćwierć(inne języki)[21] (quarter), równa 2 kamieniom lub 28 funtom, oraz cetnar (hundredweight), równy 4 ćwierciom lub 112 funtom. W systemie amerykańskim kamienie i ćwierci nie są stosowane, zaś cetnar odpowiada 100 funtom. W obu systemach funkcjonuje również tona (ton), równa 20 cetnarom. W związku z rozbieżną definicją cetnara, również ona ma odmienną wartość (1 tona amerykańska = 2000 funtów, a 1 tona angielska = 2240 funtów)[9][3].

Brytyjska definicja cetnara i tony bywa używana w niektórych (niewielu) dziedzinach także w Stanach Zjednoczonych. Dla rozróżnienia od ich amerykańskich odpowiedników, w języku angielskim jednostki brytyjskie określa się wówczas mianem „długich” (long) lub „brutto” (gross), a amerykańskie – „krótkich” (short) lub „netto” (net)[9]. W języku polskim jednostki te rozróżnia się wzajemnie (oraz od tony metrycznej), dodając przymiotnik „angielski/a” lub „amerykański/a”[22][23].

Zestawienie jednostek w układzie avoirdupois
Nazwa polska Nazwa angielska Skrót angielski Przelicznik Przelicznik metryczny Uwagi
gran lub ziarno grain gr 1 gran =  funta 1 gran ≈ 64,8 mg
drachma dram, drachm (bryt.) – 1 drachma =  grana =  funta 1 drachma ≈ 1,77 g
uncja ounce oz 1 uncja = 16 drachm =  funta 1 uncja ≈ 28,3 g
funt pound lb (w liczbie mnogiej: lbs) 1 funt = 16 uncji 1 funt ≈ 0,454 kg
kamień stone st 1 kamień = 14 funtów 1 kamień ≈ 6,35 kg Tylko w brytyjskim systemie miar
ćwierć(inne języki)[21] quarter qtr 1 ćwierć = 2 kamienie = 28 funtów 1 ćwierć ≈ 12,7 kg Tylko w brytyjskim systemie miar
cetnar (amerykański) hundredweight, short hundredweight, net hundredweight cwt 1 cetnar = 100 funtów 1 cetnar ≈ 45,4 kg Tylko w amerykańskim systemie miar
cetnar (angielski) hundredweight, long hundredweight, gross hundredweight cwt 1 cetnar = 4 ćwierci = 112 funtów 1 cetnar ≈ 50,8 kg Zasadniczo tylko w brytyjskim systemie miar; sporadycznie używany również w Stanach Zjednoczonych.
tona (amerykańska) ton, short ton, net ton tn, st 1 tona = 20 cetnarów amerykańskich = 2000 funtów 1 tona ≈ 907 kg Tylko w amerykańskim systemie miar
tona (angielska) ton, long ton, gross ton – 1 tona = 20 cetnarów angielskich = 2240 funtów 1 tona ≈ 1016 kg Zasadniczo tylko w brytyjskim systemie miar; sporadycznie używana również w Stanach Zjednoczonych.

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Zestaw obejmował 11 odważników o masie odpowiadającej: 8, 4, 2 i 1 funtowi, 8, 4, 2 i 1 uncji oraz 8, 4 i 2 drachmom. Znajduje się obecnie w Muzeum Nauki w Londynie[24].
  2. ↑ Był to wzorzec funta troy. Funt avoirdupois zdefiniowany był jako tego wzorca[10].
  3. ↑ W latach 1825–1834 był to wzorzec funta troy (funt avoirdupois zdefiniowany był jako tego wzorca), zniszczony w pożarze Pałacu Westminsterskiego w 1834 roku. Kolejny wzorzec, równy 1 funtowi avoirdupois, wykonany z platyny, obowiązywał od 1855 do 1963 roku[10][13].
  4. ↑ Pozostali respondenci udzielili odpowiedzi „nie wiem”.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c avoirdupois. W: Donald Fenna: A Dictionary of Weights, Measures, and Units. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-172691-0.
  2. ↑ a b avoirdupois weight, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2025-09-20] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Research guidance: Weights. University of Nottingham. [dostęp 2025-09-18]. (ang.).
  4. ↑ Units and systems of weight and measures - their origin, development, and present status, National Bureau of Standards, styczeń 1960, s. 7 [dostęp 2025-09-18] (ang.).
  5. ↑ a b Jamie Ballard: Do Americans prefer the imperial or metric system of measurement?. YouGov, 2022-08-15. [dostęp 2025-09-18]. (ang.).
  6. ↑ a b YouGov Survey Results [online], 2022 [dostęp 2025-09-18] (ang.).
  7. ↑ Laurea McQuillan: As the U.K. brings back imperial measurements, is it time for Canada to drop them?. CBC News. [dostęp 2025-09-18]. (ang.).
  8. ↑ apothecaries’ weight, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2025-09-20] (ang.).
  9. ↑ a b c d e Handbook 44: Appendix C – General Tables of Units of Measurement, National Institute of Standards and Technology, C-6, C-12, C-19 [dostęp 2025-09-18].
  10. ↑ a b c d e f g h i pound avoidupois. Sizes, Inc.. [dostęp 2025-09-20]. (ang.).
  11. ↑ avoirdupois. W: Angus Stevenson (red.): Oxford Dictionary of English. Wyd. 3. Oxford University Press, 2010. ISBN 978-0-19-172766-5.
  12. ↑ Plate 1.69: Standard of Weights and Measures, 1497. [w:] Vetusta Monumenta: Ancient Monuments, a Digital Edition [on-line]. University of Missouri. [dostęp 2025-09-20]. (ang.).
  13. ↑ a b pound. W: Donald Fenna: A Dictionary of Weights, Measures, and Units. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-172691-0.
  14. ↑ Weights and Measures Standards of the United States: A Brief History, National Bureau of Standards, marzec 1976, s. 17 [dostęp 2025-09-20] (ang.).
  15. ↑ a b John E. Edwards, David W. Otterson, Tech Talk: (1) Instrument Measurement Basics, „Measurement and Control”, The Institute of Measurement and Control, 2014, DOI: 10.1177/0020294014526870a [dostęp 2025-09-20] (ang.).
  16. ↑ Will British people ever think in metric?. BBC News, 2011-12-21. [dostęp 2025-10-18]. (ang.).
  17. ↑ Introduction to Weights and Measures. University of Nottingham. [dostęp 2025-09-20]. (ang.).
  18. ↑ Weights and measures: the law. GOV.UK. [dostęp 2025-09-20]. (ang.).
  19. ↑ Metrication in other countries. US Metric Association. [dostęp 2025-10-18]. (ang.).
  20. ↑ Metric Conversion. The Canadian Encyclopedia. [dostęp 2025-09-20]. (ang.).
  21. ↑ a b Jan Stanisławski: Wielki słownik angielsko-polski. T. O-Z. Warszawa: Philip Wilson, 1995, s. 128–129. [dostęp 2025-09-20].
  22. ↑ tona, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-09-20].
  23. ↑ cetnar, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-09-20].
  24. ↑ Elizabeth I set of Exchequer standard Avoirdupois weights, 1588. The Science Museum Group. [dostęp 2025-09-20]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Avoirdupois&oldid=77880273”