Fosfor
 | |||
 | |||
| Basisdata | |||
|---|---|---|---|
| Namn | fosfor | ||
| Symbol | P | ||
| Atomnummer | 15 | ||
| Utsjånad | Kvit/raud/svart | ||
| Plass i periodesystemet | |||
| Gruppe | 15 | ||
| Periode | 3 | ||
| Blokk | p | ||
| Kjemisk serie | Ikkje-metall | ||
| Atomeigenskapar | |||
| Atomvekt | 30,973761 u | ||
| Kalkulert atomradius | 100 (98) pm | ||
| Elektronkonfigurasjon | [Ne] | ||
| Krystallstruktur | Monoklin | ||
| Fysiske eigenskapar | |||
| Stofftilstand | Fast stoff | ||
| Smeltepunkt | 44,2 °C, 317,3 K | ||
| Kokepunkt | 277 °C, 550 K | ||
| Molart volum | 17,02 cm³/mol | ||
| Tettleik | 1823 kg/m³ | ||
| Fordampningsvarme | 12,129 kJ/mol | ||
| Smeltevarme | 0,657 kJ/mol | ||
| Damptrykk | 20,8 Pa | ||
| Elektronegativitet etter Pauling-skalaen | 2,19 | ||
| Elektrisk leiingsevne | 1000 MS/m | ||
| Termisk konduktivitet | 0,235 W/(m·K) | ||
| Ioniseringspotensial | 1 018 kJ/mol 1 909 kJ/mol 2 918 kJ/mol 4 963 kJ/mol 6 280 kJ/mol 21 275 kJ/mol 25 404 kJ/mol 29 861 kJ/mol 35 864 kJ/mol 40 966 kJ/mol 46 280 kJ/mol 54 080 kJ/mol 59 043 kJ/mol | ||
Fosfor er eit ikkje-metallisk grunnstoff med kjemisk symbol P og atomnummer 15. Det er plassert i gruppe 15 i p-blokka i periodesystemet.
Fosfor finst i minst fire allotrope former. Kvitt fosfor og raudt fosfor er dei to vanlegaste.
Biologisk rolle
[endre | endre wikiteksten]Den største delen av fosfor i menneskeroppen, rundt 86%, finst i bein og tenner i bindingar med kalsium. 8-9 % finn ein i musklane og resten i organa og blodet.
Fosfor er ein viktig komponent i DNA-molekylet, som lagrar arvestoff, og finst i ATP-molekyl, dei viktigaste energilagra i kroppen. Stoffet er òg del av mange av enzyma som styrer næringsomsetjinga. Det er ein del av fosforlipidane, som regulerer feittomsetjinga og feittbalansen i blodet. Gjennom fosforhaldige samband hjelper det til med å transportera hormon gjennom cellemembranen inn i cellene.
Mangel på fosfor i kroppen kan føra til problem med bukspyttkjertelen, mjukning av bein, tannverk, minka vekst, vekttap, lågare kapasitet i hjernen og nervene og generell trøytnad. Dersom ein derimot stadig får i seg for mykje fosfor kan blodet bli syrleg slik at kalsium blir løyst frå beina og skilt ut i urinen bunden til fosforet. Dette vil føra til mangel på kalsium og ein auke i feittmengda i blodet. Eit kosthald som er svært høgt på kjøtmat kan gje for mykje fosfor.
Kjelder for stoffet er kjøt, fisk, egg, korn, ris, mjølkeprodukt, ølgjær, lecitin, ertevekstar og tørka frukt.
Bruk
[endre | endre wikiteksten]Fosfor vert særleg brukt i gjødsel i form av konsentrert fosforsyre
Viktige sambindingar
[endre | endre wikiteksten]Sjå også
[endre | endre wikiteksten]Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Fosfor Arkivert 2005-02-07 ved Wayback Machine.
 |