Anne Frank
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
Anne Frank, vêo nómme Anneliese Marie Frank (nasciûa a-i 12 de zùgno do 1929 a Francofòrte in sciô Mêno - mòrta a-a fìn de fervâ ò a l'iniçio de marso do 1945 into canpo de concentramento de Bergen-Belsen), a l'êa 'n' ebrêa tedesca ch'a l'êa emigrâ da-a Germania inti Paixi Basci do 1934 co-i sò genitoî e sò seu Margot pe scapâ da-a persecuçión nazista, e a l'é vegnûa vittima de l'òlocausto pöco avanti da fin da guæra. Da-o lùggio do 1942 a l'agosto do 1944, lê e a sò famiggia an visciûo ascoxi inte 'na câza de Amsterdam.
Into 1942 l'Anne Frank a l'êa 'na scolâia de trezz'ànni; no ghe mancâva nìnte, fêua che l'amîga. Fra i regàlli riçevûi pò-u sò aniversâio un di ciù bèlli o l'ê stæto 'n diàrio: a Anne a l'à decîzo de fâ «do diàrio l'amîga ch'a no gh'àiva» e de ciamâla Kitty. Prìmma de rivòlzise a lê, a Ànna a cónta a stöia da sò vìtta:
«Mæ poæ o gh'àiva trentesêi ànni quand'o l'à spozòu mæ moæ ch'a n'àiva vintiçìnque. Mæ seu, a Margòt, a l'é nasciûa into 1926 a Francofòrte in sciô Mêno; dòppo són vegnûa mi a-i 12 de zùgno do 1929, e dæto che sémmo ebrêi sccétti, into 1933 sémmo emigræ in Òlànda, dónde mæ poæ o l'é stæto pigiòu cómme diretô da Trayes N.V. Quésta a l'é in stréita relaçión co-a dìtta Kolen e C., ch'a gh'à a sêde into mæximo cazaménto, e do quæ mæ poæ o l'é sòccio.»
«A nòstra vìtta a l'é 'na contìnoa anscjêtæ, perché a pàrte da famìggia ch'a l'é restâ in Germània a no l'é stæta risparmiâ da-e lézze antisemìtiche do Hitler. Into 1938, dòppo i progrom (persecuçioìn) l'é scapòu i mæ doî bàrbi, i fræ de mæ moæ, che són andæti in América, inti Stâti Unîi. A nòstra vêgia madonâ a l'é vegnûa da niâtri: alôa a gh'àiva setantetréi ànni. I bèlli ténpi són finîi into 1940; prìmma a goæra, a réiza, l'invaxón tedésca, dòppo l'é comensòu e desgràçie pe niâtri ebrêi. E lézze antisemìtiche arivâvan unn-a dòppo l'âtra. I ebrêi dêvan portâ a stélla de Gìudda. I ebrêi no pêuan pigiâ o tranvài, no pêuan ciù giâ in outomòbile. I ebrêi pêuan andâ a-acatâ sôlo fra e træ e-e çìnque de dòppo disnâ, e sôlo inte bitêghe dónde gh'é scrîto “bitêga ebràica”, I ebrêi dòppo eutt'ôe de séia no pêuan ciù êse pi-â stràdda, ni stâ de fêua into sò giardìn ò inte quéllo de conoscénti. I ebrêi no pêuan andâ a tiâtro, a-o cîne ò inte di âtri pòsti de demôa, i ebrêi no pêuan fâ spòrt a l'avèrto, ö sæ no pêuan andâ inte piscìnn-e, inti cànpi da ténnis ò de hockey, ecétera. I ebrêi no pêuan andâ inte câze di crestién. I ebrêi dêvan studiâ sôlo inte schêue ebràiche. E ancón 'na quantitæ de limitaçioìn scìmili.»
«Scìnn-a da-o 1934 mi êa intrâ a l'azîlo da schêua Montesöri, e dòppo ò continoòu into mæximo institûto. Into 1941 mi e mæ seu Margòt sémmo pasæ a-o licêo ebràico, mi in prìmma. mæ seu in quàrta».
A-a fìn de l'ànno de schêua a pagèlla da Anne a gh'àiva «'na sôla insuficénsa, in çìnque in àlgebra, doî sêi, dòppo tùtti sètte e doî éutto. A câza êan tùtti asæ conténti». A feliçitæ a l'è duâ pöco, fîto inonbrâ, da-a necescitæ, prevìsta, ma arivâ tutt'asémme con urgénsa, d'ascondise pe sghindâ a persecuçión nazìsta: 'na ciamâta de SS pò-u poæ o gh'à fæto antiçipâ a fûga. I Frank són riêscîi a-ascóndise inte 'n alögio segrétto, a-o tèrso ciàn da câza dónde o poæ o gh'àiva o scàgno. Li l'àn razónti, quæxi sùbito, dötréi amîxi, i scignôi Van Daan co-o fìggio de sezz'ànni, o Peter; dòppo tréi méixi 'n òtâvo inquilìn, o dentìsta Dussel.
Ciù de doî ànni a dûa sta spaventôza aventûa: o miâcoo o l'é stæto poscìbile gràçie a-a generoxitæ e a-a conplicitæ di inpiegæ da Dìtta. Quàrche vòtta a Anne a sotolìnia: «A nòstra vìtta a no l'òfre tànti cangiaménti:» «e giornæ són teribilménte angosciôse». A ògni mòddo a se sénte cómme inte 'n'òaxi: «L'alögio segrétto co-o nòstro grùppo d'éutto rifugiæ o me pâ 'n squàrso de çê celèste circondòu da nûvie néigre, càreghe d'ægoa». E, defæti, a boràsca a l'é arivâ: a-i 4 d'Agósto do 1944 a poliçîa tedésca, avizâ da di làddri ch'àivan provòu a-aröbâ inti scàgni, a l'é intrâ co-a fòrsa inte l'alögio e tùtti són stæti arestæ e portæ inti cànpi de concentraménto. Di éutto rifugiæ s'é sarvòu sôlo o poæ da Anne. Lê a l'é mòrta into cànpo de Bergen Belsen inte l'Agósto do 1945, doî méixi prìmma da liberaçión de l'Òlànda.
O Diàrio da Ànna e i sò Racónti són stæti trovæ inte 'n mùggio de papê restæ pi-â tæra inte l'alögio segrétto; diàrio e racónti són stæti publicæ pe voentæ do poæ, pe realizâ coscì l'aspiraçión segrétta da fìggia: «Vèuggio continoâ a vîve dòppo a mæ mòrte».
Da-a vìtta e da-i patiménti da Ànna, da-a vôxe di òprèsci, vén in mesàggio de sperànsa e de bontæ, mìsso màscime inte màn di zóveni: «Chi o sa ch'a no dêv'êse ancón a nòstra fêde, quélla ch'a mostriâ o bén a-o móndo e a-i pòpoli e che pe quésto, sôlo pe quésto bezéugna che niâtri patìmmo».
Âtri progètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Anne Frank