Agata Kristi
| Agata Kristi | |
|---|---|
 Agata Kristi | |
| Tolıq atı | Mary Westmacott Agatha Christie Mallowan |
| Ádebiy laqabı | Mary Westmacott |
| Tuwılǵan sáne | 15-sentyabr 1890 |
| Tuwılǵan jeri | Devon, Angliya, Ullı Britaniya |
| Qaytıs bolǵan sáne | 12-yanvar 1976 |
| Qaytıs bolǵan jeri | Oksfordshir, Angliya, Ullı Britaniya |
| Puqaralıǵı |  Ullı Britaniya |
| Milleti | anglichan |
| Dóretiwshilik túri | prozaik, dramaturg |
| Dóretiwshilik jılları | 1920-1976 |
| Baǵdar(lar)ı | belletristika |
| Janrları | detektiv, roman, avtobiografiya |
| Shıǵarmalarınıń tili | inglis |
| Ákesi | Frederik Miller |
| Anası | Klarissa Miller |
Agata Meri Klarissa, ledi Mallouen (inglisshe Agatha Mary Clarissa, Lady Mallowan; 15-sentyabr, 1890, Torki, Devon, Angliya, Ullı Britaniya — 12-yanvar, 1976, Uollingford, Oksfordshir, Angliya, Ullı Britaniya — angliyalı jazıwshı hám de dramaturg. Ol dúnyadaǵı eń ataqlı detektiv proza avtorlarınıń biri bolıp tabıladı.
Agata Kristidiń dóretpeleri insaniyat tariyxındaǵı eń kóp baspadan shıqqan dóretpelerdiń birine aylandı[1] (tek " Ínjıl" hám Uilyam Shekspirdiń dóretpelerinen keyin[2]), sonıń menen birge, eń kóp awdarma etilgen[3] (7236 awdarma[4]). Ol 60 tan artıq detektiv romanlardı, 6 psixologiyalıq romanlardı (Meri Westmacott laqabı astında — Meri Westmacott (Westmacott) hám 19 gúrrińler kompleksin baspadan shıǵardı. London teatrlarında onıń 16 pyesası saxnalastırılǵan.
Agata Kristidiń kitapları 4 milliardtan artıq nusqada baspadan shıqqan[5] hám dúnyanıń 100 den artıq tillerine awdarmalanǵan.
Sonıń menen birge, ol bir miynettiń maksimal teatr tamashaları sanı boyınsha rekordga iye. Agata Kristidiń "Tıshqansha duzaǵı" pyesası (inglisshe " The Mousetrap") birinshi ret 1952-jılda saxnalastırılǵan hám 2020-jılǵa shekem teatrda kórsetilgen, ol koronavirus pandemiyası sebepli toqtatılǵan, biraq keyinirek islep shıǵarıwlar qayta tiklengen. Spektakldiń on jıllıǵı menen Londondaǵı "elshi" teatrında "ITN" telekanalına bergen intervyuda Agata Kristi spektakldi Londonda saxnalastırıw ushın eń jaqsı dep esaplamaǵanlıǵının moyınladı, lekin tamashagóyler onı jaqsı kóredi hám ol ózi jılına bir neshe ret spektaklge baratuǵın edi[6].
Biografiya
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Balalıq, jaslıq hám birinshi neke
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Agata Meri Klarissa Miller 1890-jıl 15 sentyabrde teńiz jaǵasındaǵı Torki kurort elatında[7], Frederik (1846 -1901) hám Klarissa (1854-1926 ) Miller shańaraǵında, sińlisi Margaret Freri "Maje" (úylengen Uotts; 1879 -1950) hám úkesi Luis Montana "Monti" (1880-1929 ) den keyin úshinshi perzent bolıp tuwılǵan.
Balalıǵında Agata úyde jaqsı tálim alǵan. Onıń anası Klara ájayıp gúrrińshi edi hám segiz jasqa tólǵanǵa shekem ardaqlı genje qızına oqıwdı úyretiwdi qálemedi. Biraq qız zerigiwden bes jasında ǵárezsiz túrde oqıwdı úyrendi, inglis balalar jazıwshısı Edit Nesbitning "Ǵáziyne izlewshiler tariyxı" (inglisshe The Story of The Treasure Seekers) va "Temirjol balaları", sonıń menen birge, amerikalı jazıwshı Luiza Mey Alkottiń "Kishi hayallar" romanı. Bunnan tısqarı, ol ózi ushın qıyalıy doslar arttırdı, haywanları menen oynadı, oyın sabaqlarında qatnastı hám qosıqlar jazıwdı basladı[7]. Balalıǵında shańaraq aǵzaları tárepinen saxnalastırılǵan "Qorqınıshlı" gúrriniń jazǵan. Onıń syujeti apa-qarındaslar arasındaǵı miyraslar ushın gúres haqqında sóz etedi: "Ullı xanım Maj" hám "Qanxor xanım Agata" hám apa -qarındastıń sorawına qaray saxnalastırılǵanda rol ózgergen[8][9].
Agata bes-altı jasqa tolǵanında, shańaraǵı aqshanı únemlew maqsetinde Eshfilddagi úyin kireyge aldı hám biraz waqıt Franciyaǵa kóship ótti, ol jerde qız óziniń ardaqlı gubernatorı Maridan tártipsiz idiomatik francuz tilin úyrendi, eger bunnan aldın sińlisiniń háreketlerine qaramay hám ol hesh qanday tárizde eki ustazǵa erise almaǵan bolsa da[7].
1901-jılda, on bir jasında, Agata atasınan ayırıldı: ol finanslıq qıyınshılıqlar payda bolıwı menen baylanıslı bir neshe júrek hújimlerin bastan keshirip qaytıs boldı. Kúyewiniń óliminen keyin Klara úmitsiz edi hám Agata anasınıń bawırlas dostı hám járdemshisine aylandı. Aqsha jetispewshiligi sebepli shańaraq Eshfildda úy satıw haqqında oylay basladı, biraq tez arada shıǵıw jolı tabıldı. On bes jasında Agataǵa pensiya tayınlandı, onıń qarjları menen ol fortepianoda oynaw hám qosıq aytıw sabaqların basladı hám tek onıń uyalshaqlıǵı hám saxnadan qorqıwı onıń professional bolıwına tosqınlıq etti[7].
On segiz jasında ol qısqa gúrrińler jaza basladı, olardıń geyparaları 1930-jıllarda inglis dramaturgı hám shańaraqqa tiyisli dostı Eden Fillpotts (inglisshe Eden Phillpotts) tárepinen baspadan shıǵarıldı[7].
Birinshi jáhán urısı (1914-1918) dáwirinde Agata Torkidaǵı gospitalda medicinalıq járdem otryadında miyirbiyke bolıp islegen[7]; Ol bul kásipti jaqsı kóretuǵın edi jáne onı "insan ete alatuǵın eń paydalı kásiplerden biri" dep tariyipledi (inglisshe «… one of the most rewarding professions that anyone can follow»)[10].Sonıń menen birge, dárixanada farmacevt bolıp ta islegen hám keyinirek bul onıń dóretiwshiliginde de iz qaldırǵan : onıń dóretpelerinde 83 jınayat záhárleniw arqalı ámelge asırıladı[11].
Agata birinshi ret 1914-jılda Rojdestvo kúninde polkovnik Archibald Kristiǵa turmısqa shıǵadı[10].Nekeden kóp ótpey, 1914-jıl 27 dekabrde Archi Franciyaǵa áskeriy xızmetke qaytadı hám urıs dawamında er-hayal derlik bir-birin kórmeydi. Olardıń tolıq shańaraqlıq turmısı tek 1918-jıl yanvar ayında, Archi Londondaǵı áskeriy mekemege jiberilgeninde baslanǵan, ol jerda jas shańaraq kvartiranı kireyge alǵan. 1919-jıl 5 avgustta er-hayaldıń qızı tuwıladı Rosalinda (Agata Kristidiń jalǵız qızı)[7].Bul dáwir Agata Kristidiń dóretiwshilik jolınıń baslanıwı boldı.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ «Agatha Christie — Author» (en). // bbc.co.uk (9-avgust 2001-jıl). 20-avgust 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-aprel 2010-jıl.
- ↑ «Author Spotlight — Agatha Christie» (en)(deadlink). // bookclubs.ca. 12-yanvar 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-aprel 2010-jıl.
- ↑ «Who is the world’s most translated author?» (en). thewordpoint.com. 10-iyun 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 22-may 2020-jıl.
- ↑ «Most translated author» (en). Guinness World Records. 29-sentyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 22-may 2020-jıl.
- ↑ Газета «Книжное обозрение», 2012 год, № 17.
- ↑ «Agatha Christie's 'The Mouse Trap' celebrates its tenth year (video, 1962)» (en)(deadlink). // newsplayer.com. 14-noyabr 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-aprel 2010-jıl.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 «About Agatha Christie. Christie’s life (1890—1976)» (en). 7-dekabr 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. // agathachristie.com.
- ↑ Холмс 2013.
- ↑ Кристи 2003.
- ↑ 10,0 10,1 «Writer's Digest: Agatha Christie» (en). internetwritingworkshop.blogspot.com (15-sentyabr 2009-jıl). 5-mart 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-aprel 2010-jıl.
- ↑ «Agatha Christie — The Influences On Her Writing» (en). christiemystery.co.uk. 12-avgust 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-aprel 2010-jıl.