Lingua kirghisa

Kirghiso, Chirghiso; Кыргызча (Qırğızça)
Parlato in	Kirghizistan; Cina; Tagikistan
Regioni	Asia centrale
Parlanti
Totale	6 milioni
Altre informazioni
Scrittura	In passato:; alfabeto arabo e alfabeto latino; Oggi:; alfabeto cirillico kirghiso
Tipo	SOV flessiva - agglutinante - ergativa (ordine libero)
Tassonomia
Filogenesi	Lingue altaiche; Lingue turche; Kirghiso
Statuto ufficiale
Ufficiale in	Kirghizistan
Codici di classificazione
ISO 639-1	ky
ISO 639-2	kir
ISO 639-3	kir (EN)
Glottolog	kirg1245 (EN)
Estratto in lingua
	Dichiarazione universale dei diritti umani, art. 1; Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң-сезими менен абийири бар жана бири-бирине бир туугандык мамиле кылууга тийиш.
	Traslitterazione; Bardıq adamdar öz bedelindy cana uquqtarında erkin cana teň uquqtuu bolup caralat. Alardın aň-sezimi menen abiyiri bar cana biri-birine bur tuuğandıq mamile qıluuğa tiyiş
	Manuale

La lingua kirghisa o chirghisa (nome nativo кыргыз тили, traslitterato qırğız tili [ˌqɯɾʁɯztili]) è una lingua turca parlata in Kirghizistan, Cina, Tagikistan e in altri Stati dell'Asia.

Distribuzione geografica

Secondo Ethnologue,^[1] il kirghiso è parlato da circa tre milioni di persone. Si contano 2,45 milioni di locutori in Kirghizistan, 160 000 in Cina e 64 000 in Tagikistan. La lingua è attestata anche in Afghanistan, Kazakistan, Russia, Turchia e Uzbekistan.

Lingua ufficiale

Il kirghiso è lingua ufficiale del Kirghizistan.^[2]

Classificazione

Secondo Ethnologue,^[1] la classificazione della lingua kirghisa è la seguente:

Lingue altaiche
- Lingue turche
  - Lingue turche occidentali
    - Lingue aralo-caspiche
      - Lingua kirghisa

Grammatica

La tipologia è Soggetto Oggetto Verbo.^[1]

Sistema di scrittura

A seconda dei paesi e delle epoche storiche, per la scrittura del kirghiso sono stati utilizzati l'alfabeto arabo, l'alfabeto cirillico e l'alfabeto latino.

Attualmente, l'alfabeto arabo viene utilizzato in Cina, mentre in Turchia si usa l'alfabeto latino.^[1]

La lingua kirghisa si scrive in Kirghizistan con una forma modificata dell'alfabeto cirillico. Fra il 1928 e il 1940 si usava in Kirghizistan l'alfabeto latino; dopo la fine dell'Unione Sovietica e l'indipendenza ottenuta dal paese nel 1991, alcuni politici kirghisi hanno proposto che si tornasse all'alfabeto latino, ma il progetto non è stato mai realizzato.

L'alfabeto cirillico modificato comprende queste aggiunte:

Alfabeto cirillico	Nome in kirghiso	Alfabeto arabo	Traslitterazione	Alfabeto latino (1928—1940)	carattere IPA
А а	а	ا	A a	A a	/ɑ/
Б б	бе	ب	B b	B в	/b/, [w], [v]
В в	ве	ۋ	V v	V v	/v/
Г г	ге	گ ع*	G g	G g, Ƣ ƣ	/ɡ/ [ʁ]
Д д	де	د	D d	D d	/d/
Е е	e	ه	E e		/je/, /e/
Ё ё	ё	يو	Yo yo	Yo yo	/jo/
Ж ж	же	ج	C c	Ç ç (Ƶ ƶ 1938-1940)	/dʒ/
З з	зе	ز	Z z	Z z	/z/
И и	и	ى	İ i	I i	/i/
Й й	ий	ي	Y y	J j	/j/
К к	кa	ك ق*	K k	K k, Q q	/k/, [q], [χ]
Л л	эл	ل	L l	L l	/l/
М м	эм	م	M m	M m	/m/
Н н	эн	ن	N n	N n	/n/
Ң ң	ың	ڭ	Ñ ñ	Ŋ ŋ	/ŋ/
О о	о	و	O o	O o	/o/
Ө ө	ө	ۅ	Ö ö	Ɵ ɵ	/ø/
П п	пe	پ	P p	P p	/p/
Р р	эр	ر	R r	R r	/r/
С с	эс	س	S s	S s	/s/
Т т	те	ت	T t	T t	/t/
У у	у	ۇ	U u	U u	/u/
Ү ү	ү	ۉ	Ü ü	Y y	/y/
Ф ф	эф	ف	F f	F f	/f/
Х х	ха	ح	H h	X x (H h 1928-1938)	/χ/ (=/k/)
Ц ц	це	تس	Ţ ţ	Ts ts	/ʦ/
Ч ч	че	چ	Ç ç	C c	/tʃ/
Ш ш	ша	ش	Ş ş	Ş ş	/ʃ/
Щ щ	ща	-	Şt şt	Şc şc	/ʃtʃ/, /ʃː/
Ъ ъ	ажыратуу белгиси	-	-	-	-
Ы ы	ы	ى	I ı	Ь ь	/ɯ/
Ь ь	ичкертүү белгиси	-	-	-	-
Э э	э	ه	É é	E e	/e/
Ю ю	ю	يۋ	Yu yu	Yu yu	/ju/, /jy/
Я я	я	يا	Ya ya	Ya ya	/ja/, /jɑ/

К + а, о, у, ы ك‎ → ق‎
Г + а, о, у, ы گ‎ → ع‎

Esempi

Alfabeto cirillico	Alfabeto arabo	Traslitterazione	Italiano
Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң-сезими менен абийири бар жана бири-бирине бир туугандык мамиле кылууга тийиш.	باردىق ادامدار ۅز بەدەلىندە جانا ۇقۇقتارىندا ەركىن جانا تەڭ ۇقۇقتۇۇ بولۇپ جارالات.۔ الاردىن اڭ-سەزىمى مەنەن ابئيىرى بار جانا بئرى-بئرىنە بئر تۇۇعاندىق مامئلە قىلۇۇعا تئيىش.	Bardık adamdar öz bedelinde cana ukuktarında érkin jana teñ ukuktuu bolup caralat. Alardın añ-sezimi menen abiyiri bar cana biri-birine bir tuugandık mamile kıluuga tiyiş.	Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.

Note

^ ^a ^b ^c ^d (EN) Lewis, M. Paul, Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds), Kyrgyz, in Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Dallas, Texas, SIL International, 2013.
^ Kyrgyzstan, su The World Factbook, Central Intelligence Agency. URL consultato l'11 luglio 2013 (archiviato dall'url originale il 27 novembre 2015).