10 dingen die je moet weten over Rudolf Steiner

Rudolf Steiner is vooral bekend als grondlegger van de steinerscholen (in Nederland bekend als vrije scholen) en hun bijzondere pedagogiek. De eerste steinerschool opende in 1919 in Stuttgart. De leerlingen waren kinderen van de arbeiders in de sigarettenfabriek Waldorf-Astoria, en daarom worden de scholen in Duitsland ook wel Waldorfscholen genoemd.

De school was het idee van fabrieksdirecteur Emil Molt, die een groot aanhanger was van Steiner en zijn ideeën.

Om die reden kocht Molt een grote villa, een voormalig restaurant, die nu dienst kon doen als schoolgebouw.

En na maanden van voorbereidingen konden Emil Molt en Rudolf Steiner op zondag 7 september hun school openen.

De opening begon met een toespraak van Rudolf Steiner, die de school een ‘kweekvijver van al het goede, mooie en ware’ noemde.

Het aantal steinerscholen nam geleidelijk toe, tot 1970, toen de vraag naar alternatieven voor het traditionele onderwijs explosief toenam.

Volgens de website van de beweging bestaan er tegenwoordig ongeveer 3000 steinerscholen, -kleuterscholen en -onderwijsinstellingen over de hele wereld.

‘We moeten kinderen niet alleen leren om logisch en analytisch na te denken, maar ook om contact te maken met hun spiritualiteit en hun intuïtie en verbeelding ontwikkelen,’ schreef Steiner zelf. Met andere woorden, kinderen moeten leren om zichzelf te zien als fysieke en spirituele wezens, wat aansluit bij de leer van Steiner.

Deze ideeën waren aan het begin van de 20e eeuw vrij nieuw, toen er op scholen een keiharde discipline heerste.

Steiner paste zijn onderwijs aan de leeftijd van zijn leerlingen aan: kleuters werden aangemoedigd om te tekenen, spelen en naar verhaaltjes te luisteren, wat aan het begin van de 20e eeuw revolutionair was.

Volgens de theorie van Steiner waren kinderen klaar voor school als ze hun melktanden verloren. Dat gebeurt meestal op zevenjarige leeftijd.

Dan zou ook dat wat Steiner het bovenzinnelijke ‘etherlichaam’ noemt worden geboren. Het kind is nu klaar om te leren lezen en schrijven, maar het onderwijs gebeurt altijd via creatieve activiteiten zoals muziek, drama en handvaardigheid. Ook dit was in Steiners tijd heel ongebruikelijk.

Tegenstanders van Steiners pedagogiek wijzen erop dat het kennisniveau lager is dan op traditionele scholen.

Rudolf Steiner werd op 27 februari 1861 geboren in Kraljevec, een klein stadje in de destijds Oostenrijks-Hongaarse provincie Kroatië.

Hij was het negende en jongste kind van het gezin en bleek erg intelligent te zijn, met een buitengewone belangstelling voor spiritualiteit.

‘Ik heb altijd geweten dat ik geboren was om iets speciaals te doen,’ zei Rudolf Steiner later over zijn jeugd.

Steiners interesse voor het bovennatuurlijke werd versterkt toen hij – naar eigen zeggen – op negenjarige leeftijd zijn overleden tante in een visioen zag.

In het begin richtte Steiner zich op de exacte wetenschappen en studeerde hij wiskunde aan de hogeschool in Wenen. Hij brak zijn studie voortijdig af, maar publiceerde in 1892 zijn dissertatie Wahrheit und Wissenschaft aan de universiteit van Rostock – zonder dat hij daar ingeschreven was.

Antroposofie is een spirituele filosofie die begin 20e eeuw werd opgericht door Rudolf Steiner en die, in zijn woorden, ‘het spirituele met het fysieke in onze wereld wil verbinden’.

Het woord bestaat uit het Griekse anthropos – mens – en sofia – wijsheid. Het basisidee van de antroposofie is dat elke mens een spirituele dimensie heeft die even belangrijk is als de fysieke. Volgens Steiner is deze spirituele dimensie essentieel om de waarheid over de wereld en onszelf te herkennen.

Centraal in deze filosofie staat de zogenoemde ‘ether’ – een levensenergie waar het hele universum en alle levende wezens van doortrokken zijn.

Ether, dat al door de oude Grieken als ‘het vijfde element’ werd gezien, was volgens Steiner noodzakelijk om het leven van planten en dieren in stand te houden, en speelde een cruciale rol in de spirituele ontwikkeling van de mens.

Steiner had het ook over warmte-ether, lichtether, geluidsether en chemische ether, die allemaal andere eigenschappen en effecten hadden op de fysieke wereld.

De antroposofie benadrukt ook het belang van kunst en schoonheid in ons leven, die ‘ons kunnen helpen de diepere waarheden over onze wereld te begrijpen’.

Rudolf Steiner geloofde in het bovennatuurlijke, wat begon toen hij als kind een visioen had van zijn onlangs overleden tante. Steiner vertelde hoe hij later, tijdens het mediteren, voelde hoe een enorme kracht zijn lichaam en geest binnendrong.

Hij beschreef deze ervaring als een ‘storm van spirituele krachten’ die hem meenamen naar het rijk van het occulte.

‘Ik wist dat ik hier was om de waarheid over het universum en de mens te ontdekken en te delen,’ zei hij later.

Het woord ‘occult’ komt van het Latijnse woord voor ‘verborgen’ en verwijst naar alles wat verborgen blijft voor onze normale zintuigen. Volgens Steiner kon hij ook communiceren met geesten en wezens die de meeste mensen niet konden zien. Hij beschreef het als ‘een wereld die net zo echt is als de fysieke wereld’.

Volgens de Oostenrijker hadden ook sterren een grote impact op ons leven.

‘Wat de mens vandaag is, staat in de sterren geschreven. Er staat ook wat er in de toekomst met hem zal gebeuren,’ beweerde Steiner in een lezing die hij in 1906 in Stuttgart gaf.

De loge van Steiner, Mysteria Mystica Aeterna, gebruikte rituelen, heilige boeken en geheime tekens die de leden van de loge symbolisch verbonden met de broederschap van de Tempeliers.

Mysteria Mystica Aeterna was een geheim genootschap dat in 1906 werd opgericht door Rudolf Steiner.

Net als bij andere vergelijkbare genootschappen was Mysteria Mystica Aeterna gebaseerd op geheime kennis die onder de leden werd gedeeld. Hoe hoger zijn rang, hoe meer kennis een lid had.

De overgang naar een hogere rang gebeurde door middel van ingewikkelde rituelen, zoals het afleggen van een gelofte voor een altaar.

De geheimen van de orde draaien voor een deel om seksuele kennis, bijvoorbeeld door het lezen van de Indiase Kamasutra uit de 2e eeuw v.Chr. en De geurige tuin, een Arabisch boek over erotiek dat in 1886 voor het eerst in het Engels werd gepubliceerd.

Steiner had later blijkbaar spijt van zijn betrokkenheid bij de loge en praatte er niet graag over.

Hitler werd woedend toen Steiner in 1921 voorstelde om Opper-Silezië onafhankelijk te maken. Duitsland en Polen maakten na de Eerste Wereldoorlog allebei aanspraak op het gebied dat nu in Polen en Tsjechië ligt.

Hitler had andere plannen en bestempelde Steiner als ‘verrader’.

In een artikel dat op 15 maart in de nazikrant Völkische Beobachter verscheen, beschuldigde hij Steiner ervan ‘Joodse methoden te gebruiken om de geest van het volk te vernietigen’.

Maar niet alle nazi’s waren tegen Steiner. Nazikopstukken als Heinrich Himmler en Rudolf Hess deelden Steiners fascinatie voor oosterse mystiek en het occulte en bewonderden hem openlijk.

Bovendien pasten veel ideeën van Steiner goed in de rassenleer van de nazi’s. Hij geloofde bijvoorbeeld dat mensen met blond haar slimmer waren dan mensen met donker haar:

‘Als blonde en blauwogige mensen uitsterven, wordt het menselijk ras dommer. Licht haar geeft namelijk intelligentie. De ogen en haren van blonde mensen krijgen minder voeding. In plaats daarvan gaat die voeding naar de hersenen, waardoor intelligentie ontstaat,’ aldus Steiner.

Voordat hij zijn eigen filosofie ontwikkelde, flirtte Rudolf Steiner met de theosofie: een religieuze beweging die eind 19e eeuw in de Verenigde Staten opkwam.

De theosofie is gebaseerd op oosterse filosofie en religie – aanhangers ervan geloven in wedergeboorte en karma.

Ze geloven ook dat de mensheid uit zeven rassen of ontwikkelingsstadia bestond. Vier van deze rassen zijn uitgeroeid – de laatste toen het mythische continent Atlantis verdween. De huidige wereldbevolking is het vijfde ras, en de overige twee zullen ooit uit de ruimte komen, o.a. van de planeet Venus.

Steiner verliet de theosofie om zijn eigen beweging, de antroposofie, op te richten.

Steiners filosofie moest – volgens hemzelf – doordringen in alle aspecten van de samenleving. En dat is hem deels gelukt.

Inmiddels bestaan er steinerscholen, -kleuterscholen en -instellingen over de hele wereld.

Steiner richtte ook de euritmie op, een kunstvorm die muziek en spraak uitdrukt door middel van beweging.

Bovendien stond Rudolf Steiner achter de filosofie van de biodynamische landbouw – gewassen moeten geteeld worden volgens de wetten van de natuur en zonder kunstmatige hulpmiddelen, zoals kunstmest.

Boeren moeten rekening houden met de seizoenen en de stand van de planeten om hun gewassen te laten groeien. Deze ideeën inspireerden onder andere Demeter, een Duitse organisatie die sinds 1928 certificaten verstrekt aan producenten van biodynamische landbouwproducten.

Samen met zijn arts Ita Wegman ontwikkelde Steiner ook alternatieve behandelingen. Chemische medicijnen waren verboden, en in plaats daarvan moesten patiënten worden behandeld met oefeningen, massage en kruiden.

Medicijnen waren vaak gebaseerd op giftige stoffen, vanuit het idee dat je kwaad met kwaad moet bestrijden. Steiner dacht ook dat ziekte het gevolg was van karma, en dus van handelingen in een eerder leven.

Rudolf Steiner overleed in 1925 in de Zwitserse stad Dornach. Hij werd 64 jaar oud.

In de laatste jaren van zijn leven leed Steiner aan een maagziekte. Hij verloor zijn eetlust, viel erg af en was heel moe. In de herfst van 1924 verergerde de ziekte en in september gaf Steiner zijn laatste lezing.

Steiner zelf dacht dat uitputting de reden van zijn aandoening was, maar er werd geen autopsie uitgevoerd. Zijn doodsoorzaak blijft dus onbekend.